Słowo. Studia językoznawcze nr 13/2022

URI dla tej Kolekcjihttps://repozytorium.ur.edu.pl/handle/item/8493

Przeglądaj

Aktualnie wyświetlane 1 - 20 z 34

Wybrane imiona pochodzenia germańskiego w ojkonimii Polski (rekonesans)
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Górny, Halszka
Artykuł poświęcony jest ojkonimom odantroponimicznym motywowanym imionami germańskimi: Herman, Henryk, Konrad, Zygmunt. Są to imiona chrześcijańskie, znane w Polsce od średniowiecza, używane w postaci podstawowej i wariantywnej, o zmiennej popularności na przestrzeni wieków. Wśród omówionych toponimów znalazły się nazwy średniowieczne (przede wszystkim niemieckie, w większości zmienione urzędowo po 1945 r.), identyfikujące miejscowości głównie na Dolnym Śląsku, Opolszczyźnie, ziemi lubuskiej, Pomorzu oraz ojkonimy z młodszą metryką odnoszące się do obiektów usytuowanych najczęściej na historycznych ziemiach Królestwa Polskiego, na których w XIX w. przebiegała planowa kolonizacja. Materiał toponimiczny został przedstawiony w ujęciu chronologiczno-geograficznym w nawiązaniu do aspektu historyczno-kulturowego. Uwzględniona została także struktura ojkonimów mających w podstawie imiona germańskie. Toponimy te powstały głównie w wyniku transonimizacji rozszerzonej (derywacji słowotwórczej i paradygmatycznej).
Variácie podôb ženských priezvisk v onlinových médiách z pragmaštylistického hľadiska
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Patráš, Vladimír
Vzťahy medzi lingválnymi a extralingválnymi podmienkami pri ženských priezviskách sa utvárajú, podmieňujú a komunikačne realizujú na priesečníku variantných (jedinečných) a invariantných (všeobecných) faktorov, vyskytujúcich sa v onymickej sfére príslušného jazyka. Pri posudzovaní oprávnenosti, účinnosti a vhodnosti uplatňovania ženského priezviska v dorozumievaní sa aktivizuje ontologická podstata, pojmový základ propria a individualita nositeľky/používateľky vlastného mena s prirodzeným právom jestvovať s jej „propriálnym logotypom” v rozmanitých jazykoch. Zobrazovaný objekt pritom predurčuje propriu aj sociokultúrny, pragmaštylistický a prakticistický priestor na analýzy, porovnávania a interpretácie s dosahom na konkrétne jazykovo-komunikačné stvárnenie vlastného mena. Cieľom príspevku je priblížiť podmienky variantného nasadzovania ženských proprií do komunikačných udalostí, ktoré sa vyskytujú v komunikačnej sfére onlinovej žurnalistiky. Kontrastívne vybudovaná štúdia s podporou softvérových analytických nástrojov načrtáva podmienky a limituje priestor používania ženských proprií v jazykoch charakteristických rozmanitými štruktúrnymi možnosťami pri prechyľovaní. Materiálový základ a argumentačnú platformu poskytuje spravodajská produkcia onlinových periodík printového typu v slovenčine a čiastočne v češtine.
Słowo od Redakcji
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Myszka, Agnieszka; Oronowicz-Kida, Ewa; Słabczyński, Robert
Górnośląskie nazwy obiektów gastronomicznych motywowane nazewnictwem regionalnym – między glokalizacją a komercjalizacją
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Łuc, Izabela
Artykuł jest formą wprowadzenia w złożony problem tworzenia sztucznych zależności między lokalną kulturą a kulturą konsumpcji, która wyzyskuje w celach komercyjnych dziedzictwo kulturowe regionu. Poddane oglądowi chrematonimy, liczące 56 nominacji, wynotowano w latach 2018–2022 z miejskiej przestrzeni Górnego Śląska oraz ze stron internetowych. Nazwy te opisano z perspektywy pragmalingwistyki i lingwistyki kulturowej, uwzględniając regionalne i komercyjne determinanty ich kreacji. Na podstawie dokonanej analizy wysnuto wnioski na temat przenikania się dwóch przeciwstawnych tendencji nazwotwórczych – tradycyjnej i innowacyjnej, uwidaczniających się w górnośląskich nazwach komponowanych przy użyciu rozmaitych metod i technik. Zróżnicowany materiał onimiczny odsłonił wiele cech kultury konsumpcyjnej, które przejawiają się w strukturze i semantyce górnośląskich nazw obiektów gastronomicznych.
Analiza nazw stacji i przystanków kolejowych w południowo-wschodniej Polsce w ujęciu diachronicznym
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Żołądź, Artur
Celem artykułu jest zaprezentowanie nazw stacji i przystanków kolejowych zarówno dawnych i nieistniejących, jak również współczesnych i funkcjonujących. Istotną częścią tekstu jest także prezentacja produktywnych modeli nazewniczych punktów zatrzymania pociągów. Materiał badawczy został wyekscerpowany z historycznych sieciowych rozkładów jazdy pociągów ukazujących się do 2012 roku, a także z internetowego sieciowego rozkładu jazdy pociągów znajdującego się na stronie internetowej PKP. Źródła te zawierają nazwy stacji i przystanków na wybranych liniach kolejowych w województwach: lubelskim, małopolskim, podkarpackim oraz świętokrzyskim. Wykorzystana metodologia opiera się na klasyfikacji punktów zatrzymania pociągów opracowanej przez Piotra Tomasika, jak również na dodatkowych kryteriach podziału uwzględniających strukturę mian historycznych i nieistniejących. Najczęściej stosowaną praktyką nominacyjną jest przeniesienie nazwy miejscowości do nazwy punktu zatrzymania pociągów, o czym świadczą takie propria, jak: Przemyśl, Rzeszów i Zagórze. Jednak konieczność stworzenia niepowtarzalnej nazwy przystanku lub stacji kolejowej wymaga niejednokrotnie dodawania rozmaitych członów precyzujących położenie lub lokalizację. W ten sposób powstają takie miana, jak: Chmielów koło Tarnobrzega, Kraków Płaszów, Rzeszów Osiedle lub Tarnów Zachodni. Dawne nazwy punktów zatrzymania pociągu opierały się także na przeniesieniu miana części miejscowości, np. osiedla, przysiółka lub dzielnicy, w której znajdował się przystanek, m.in. Osiedle P.Z.L. w Rzeszowie lub Ozet w Stalowej Woli. Osobną kategorię nazewniczą stanowią także nazwy stacji kolejowych, które powstały w wyniku wpływów obcojęzycznych. Artykuł jest przyczynkiem do dalszych badań nad nazewnictwem stacji i przystanków kolejowych w ujęciu diachronicznym na innych liniach kolejowych w Polsce.
Dlaczego słowo Murzyn jest dziś obraźliwe? Rozważania historyka języka
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Paluszak-Bronka, Anna
W artykule omówiono rozwój słowa Murzyn od czasów najdawniejszych po współczesne po to, by uargumentować tezę, że wyraz ten, obarczony złymi konotacjami już w średniowieczu, poniża i obraża. Świadczą o tym już jego dziewiętnastowieczne użycia w znaczeniu ‘niewolnik, sługa’. Obecnie dla wielu, głównie młodych ludzi, straciło ono swoje pierwotne znaczenie i jako synonim wyrazów: bambo, bambus, asfalt, syfiarz, brudas, złodziej, gangster, niewolnik, prostak kojarzy się z zacofaniem, prymitywizmem, zezwierzęceniem, bandytyzmem. Używane jako obraźliwe nazwanie, służące deprecjacji, jest narzędziem agresji werbalnej.
O nazwach pizzy w polskich lokalach gastronomicznych na tle kategorii glokalności
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Tomasik, Piotr
Artykuł poświęcony jest poszukiwaniu miejsca nazw pizzy w systemie onomastycznym. Autor rozważa stopień prioprialności badanych jednostek leksykalnych. Tłem analizy jest kulturowa kategoria glokalności.
Słowiańskie (proto)nazwiska Ormian lwowskich z XVI–XVII wieku
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Trzeciak, Łukasz
Pierwsi Ormianie przybyli na ziemie polskie w XIV wieku. Do najważniejszych ośrodków posługującej się językiem kipczackim diaspory – skupionej przede wszystkim na Kresach Południowo-Wschodnich – należał Lwów. Źródłem istotnym dla badań antroponimicznych są pochodzące z lat 1598–1638 jasachy (listy zbiórek pieniężnych; rachunki) tamtejszej gminy ormiańskiej. Analizowany materiał jest świadectwem stopniowej slawizacji ormiańsko-kipczackich nazw osobowych. W opracowaniu zawarto 150 (proto)nazwisk ujętych w 138 hasłach słownikowych.
Śląskie uniwersalia onimiczne na przykładzie nazw geograficznych pochodzących od nazw ptaków
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Lech-Kirstein, Danuta
Przedmiotem artykułu są nazwy geograficzne Śląska pochodzące od nazw ptaków. Analizie zostały poddane polskie i niemieckie nazwy odapelatywne obiektów zamieszkanych i niezamieszkanych, a także oronimy i hydronimy. Nazwy gatunków ptaków ukazane są jako uniwersalne podstawy nazw geograficznych w obu językach. W części analitycznej opisane są poszczególne nazwy, ich lokalizacja, pierwsze zapisy, a także znaczenia realne i symboliczne ich apelatywnych podstaw nazwotwórczych. Analiza wyraźnie pokazuje, że tendencje nazewnicze w obu językach są podobne. Zdecydowana większość to nazwy topograficzne, charakteryzujące teren ze względu na występowanie na nim pewnych gatunków fauny (na przykład najczęstszymi podstawami oronimów są gatunki ptaków drapieżnych czy nocnych). Podobne są też znaczenia symboliczne poszczególnych gatunków ptaków, a także ich wartościowanie. Nazwy geograficzne pochodzące od nazw ptaków można więc uznać za uniwersalia onimiczne, które kształtują obraz rzeczywistości zarówno w języku polskim, jak i niemieckim.
Nazwy audycji radiowych z antroponimem odnoszącym się do prezentera
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Kiszka-Pytel, Beata
Artykuł dotyczy analizy nazw audycji radiowych zogniskowanych wokół antroponimu odnoszącego się do osoby prowadzącej. Szczególna uwaga jest poświęcona strukturze medionimów, ściślej – sposobom umieszczania nazw osobowych w tytułach audycji, a także układowi ról między nadawcą a odbiorcami programu (tj. stopniowi zależności jednostki od audytorium, który ujawnia się za pośrednictwem nazwy medialnej). Podjęto również próbę wyjaśnienia, jaki jest cel wykorzystania antroponimów do tworzenia tytułów audycji radiowych, oraz postawiono pytanie o częstotliwość występowania badanych nazw w ramówkach wybranych rozgłośni.
Skąd taka nazwa? Funkcje antroponimów w językowej przestrzeni slamów poetyckich
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Świerkowska-Kobus, Dagmara
Slamy poetyckie odbywają się w Polsce nieprzerwanie od dwudziestu lat. Możliwość wykorzystania elementów pozawerbalnych oraz potencjalna interakcja z publicznością, przyciąga twórców reprezentujących różne grupy społeczne. Slamerki i slamerzy przedstawiający podczas wydarzeń autorskie utwory, przygotowane z myślą o oralnej prezentacji, przybierają często osobliwe imiona (np. Smutny Tuńczyk, Wania Łania, Noicoztego, Wieszcz Leszcz, Raban). Slamerskie nazwy mają różnorodny charakter. Najczęściej ich przybranie jest umotywowane praktycznie lub artystycznie. Wykorzystywane antroponimy budzą zainteresowanie odbiorców, którzy próbują dociec, skąd wzięło się dane miano. Ten artykuł omówi funkcje nazw slamerów oraz przedstawi ich klasyfikację uwzględniającą ich pochodzenie, motywację autorów lub analizę slamerskich autoprezentacji.
Motywacje semantyczne polskich i obcojęzycznych nazw wybranych obiektów tworzących główną grań Tatr
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Jurczyńska-Kłosok, Agnieszka
Tatry – od czasów plemiennych naturalna granica pomiędzy obszarami etniczno-językowymi – stanowią obszar pogranicza językowego (u ich stóp funkcjonowały obok siebie cztery języki: polski, słowacki, niemiecki i węgierski). Języki i kultury sąsiadujących ze sobą narodów przenikały się, co z kolei pozostawiło ślad również w nazewnictwie (wiele obiektów ma nazwy w czterech językach np. Hinterer Mönch, Zadni Mnich, Druhý Mních, Hátsó Barát). Celem artykułu jest przedstawienie motywacji nazewniczych ponad 260 tatrzańskich oronimów – polskich i obcojęzycznych – oraz zestawienie ich ze sobą pod kątem zawartych w nich informacji dotyczących systemu wartości nazywających oraz postrzegania przez nie świata. W celu uporządkowania nazw zastosowano dwustopniową klasyfikację opartą na motywacji członów konstytutywnych oronimów (I) oraz na motywacji ich członów dyferencyjnych (II). Warto zauważyć, że niektóre z nazw „przekroczyły granicę” i nie różnią się między sobą ani pod względem typu nominacji, ani pod względem motywacyjnym, na co w artykule również zwrócono uwagę.
Granice inwencji imienniczej w Polsce – w diachronicznej perspektywie językoznawczej i prawnej
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Mika, Justyna
Celem uchwycenia tytułowych granic przedmiotem opisu uczyniono regulacje prawne dotyczące kwestii nadawania (zmiany) imion, obowiązujące w Polsce na przestrzeni lat, począwszy od okresu powojennego, ponadto zapatrywania sądów, które rozstrzygały zaistniałe w tej materii spory, oraz zabierających głos w sprawie językoznawców, a także, uzupełniająco, wnioski wynikające z analizy publicznie dostępnych list imion z rejestru PESEL i wybranych fragmentów korespondencji pomiędzy Radą Języka Polskiego a osobami/instytucjami występującymi o opinie na temat imion.
Villelmina Amaxia Viri sui Fredelici. Identification Strategies in Middle Age Piedmontese Rolls
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Corino Rovano, Silvia Margherita
Johannes filius Petri: ta strategia nazewnictwa reprezentuje jeden z głównych średniowiecznych sposobów oznaczania osób, zwłaszcza w dokumentach administracyjnych o charakterze fiskalnym. W rzeczywistości osoba jest z pewnością czyjąś córką lub synem, a kobieta jest córką lub żoną mężczyzny. W szczególności kobiety często nie są nawet określane z imienia, a jedynie jako żony, córki i matki mężczyzn. W XIV- -wiecznym spisie sędziowskim z Turynu (północno-zachodnie Włochy) zidentyfikowano alternatywne strategie, które nie tylko wskazują na bliskie relacje rodzinne, ale także na inne średniowieczne role, takie jak amasia. W niniejszym artykule zbadano pośrednią nazwę tego źródła sądowego i porównano formuły stosowane dla mężczyzn i kobiet.
Homonimia w mikrotoponimii południowo-wschodniej części powiatu krośnieńskiego – geneza i typologia
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Słabczyński, Robert
Artykuł porusza dosyć rzadko podejmowane w pracach językoznawczych problemy homonimii w onomastyce. Na podstawie mikrotoponimów zgromadzonych podczas badań w południowo-wschodniej Polsce przedstawiono mechanizmy powstawania i funkcjonowania homonimii nazewniczej. Wyekscerpowany do badań materiał onimiczny został zaprezentowany w dwóch grupach zawierających homonimy apelatywno-onimiczne i onimiczno-onimiczne. W pierwszej części artykułu skoncentrowano się na charakterystyce homonimów referencyjnych, czyli powtarzających się w nazwach terenowych odnoszących się do różnych denotatów (referentów, obiektów), ale funkcjonujących w obrębie tej samej kategorii mikrotoponimów (np. nazw gór, pól, lasów, strumieni). Druga część prezentuje homonimy metonimiczne, nazwy o tej samej formie (ale wskazujące na inne denotaty), które pozostają w relacji metonimii. Skoncentrowano się tutaj głównie na opisie mian ponowionych, powstałych na zasadzie przetransponowania nazwy z jednego obiektu na inny (z nim sąsiadujący).
Ekspresywność ludowych przezwisk i przydomków odmiejscowych
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Ziajka, Beata
Artykuł stanowi próbę odpowiedzi na pytanie, czy przezwiska i przydomki określające człowieka ze względu na jego przynależność przestrzenną mogą być nośnikami wartościowania. W większości prac poświęconych nieoficjalnym antroponimom panuje przekonanie, że tworom przezwiskowym mającym charakter deskrypcji nie towarzyszy ekspresja, lecz stwierdzenie faktu. Zebrany w latach 2004–2020 materiał badawczy świadczy jednak o tym, że wiele nieoficjalnych nazwań osobowych ma charakter ekspresywny, z aspektem przestrzennym wiąże się bowiem cała sfera konotacji przyporządkowująca określonemu obszarowi i ludziom z niego pochodzącym pewne stereotypowe cechy, o których wnioskuje się na podstawie zaistniałego kontaktu kulturowego.
Syntetická sústava slovanskej onomastickej terminológie (variantná podoba)
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Odaloš, Pavol
Myšlienka syntetickej sústavy slovanskej onomastickej terminológie je založená na existencii sústavy slovanskej onomastickej terminológie od roku 1973, na rešpektovaní času ako faktora determinujúceho vývoj spoločnosti aj vedy a na akceptovaní prínosu onomastikov k rozvoju terminológie za ostatných 49 rokov. Na základe uvedených determinantov môžeme vývoj onomastickej terminológie realizovať na základe syntetizovania onomastického vývoja v jednotlivých druhových skupinách onomastickej terminológie prostredníctvom čistého/ bezprostredného syntetizovania onomastického vývoja a prostredníctvom preberania ucelených častí klasifikácie onomastickej terminológie, ktorej autormi sú konkrétni slovanskí onomastici. Sústavu slovanskej onomastickej terminológie v nami predstavenej variantnej podobe bude potrebné podrobne rozanalyzovať a dopracovať sa k výhodám a nevýhodám jednotlivých klasifikácií bioným, geoným a chrématoným a na základe týchto analýz bude potrebné vybrať jeden variant z každej skupiny. Na základe uvedeného syntetizujúceho postupu potom vznikne syntetická sústava slovanskej onomastickej terminológie.
Zastosowanie klucza kodowego jako narzędzia analizy etyki komunikacyjnej (na podstawie dyskusji o wyborze naczelnika ZHP)
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Jachymek, Katarzyna
Artykuł prezentuje problem współczesnej etyki słowa, skupiając się na komunikacji w Związku Harcerstwa Polskiego. Materiał badawczy został zaczerpnięty z fanpage’a Z24 na portalu Facebook, dlatego w badaniu uwzględniono także specyfikę języka Internetu. Na podstawie literatury przedmiotu stworzono klucz kodowy składający się z 34 wyznaczników służący analizie etycznych zachowań komunikacyjnych. Jako przykład zastosowania klucza kodowego do badań lingwistycznych, treści z fanpage’a przeanalizowano pod kątem 14 z wyodrębnionych wyznaczników. Dzięki temu ustalono, że w komunikacji Z24 obecne są zarówno etyczne (stosowanie zwrotów grzecznościowych, wyrażanie życzliwości, korzystanie z rzeczowej argumentacji oraz respektowanie partnerów komunikacji jako równorzędnych), jak i nieetyczne (przejawy hejtu, prześmiewczość i obrażanie, korzystanie z argumentów ad personam, wulgaryzacja wypowiedzi) aspekty komunikacji. Rozpoznano także dwojaką opozycję „my–oni”: obejmującą 1) członków i osoby spoza organizacji, 2) osoby z wnętrza organizacji reprezentujące odmienne poglądy.
Historyczne nazwiska odimienne w antroponimii Żydów piotrkowskich
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Klimas, Agnieszka
Nazwiska odimienne należące do piotrkowskich Żydów są zróżnicowane genetycznie. Podstawę derywacyjną stanowią głównie imiona starotestamentowe, w różnej wariantywnej (językowej) postaci, ale także ukształtowane w jidysz. Do najczęstszych należały: Jacob, Mojżesz, Izaak. Antroponimy Żydów na ziemi piotrkowskiej tworzone były sufiksami o różnej genezie, głównie słowiańskimi i o rodowodzie niemieckim. Żydowskie nazwiska odimienne reprezentują kognitywne kategorie: osoba i pokrewieństwo. Prototypowym modelem nazwisk utworzonych od imion męskich jest: imię biblijne + sufiks -owicz/-ewicz, a powstałych od imion kobiet: imię jidyjskie + sufiks -ski.
„Nazwy własne w języku i społeczeństwie”, red. Mariusz Rutkowski i Agata Hącia, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, 270 ss.
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Strawińska Anetta Bogusława

Przeglądaj

Przeglądanie Słowo. Studia językoznawcze nr 13/2022 według Data wydania