Słowo. Studia językoznawcze nr 13/2022
URI dla tej Kolekcji
Przeglądaj
Przeglądanie Słowo. Studia językoznawcze nr 13/2022 według Data wydania
Aktualnie wyświetlane 1 - 20 z 34
Wyniki na stronie
Opcje sortowania
- PozycjaDeonimy w listach emigracyjnych Joachima Lelewela pisanych do przyjaciół i znajomych(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Jaros, ViolettaCelem opracowania jest 1) przybliżenie powstałego dzięki deonimizacji słownictwa, którym posługiwał się w korespondencji z przyjaciółmi Joachim Lelewel, 2) określenie motywujących je podstaw proprialnych, 3) ustalenie, które wyrazy mogły mieć charakter indywidualizmów, 4) wskazanie mechanizmów tworzenia deonimów oraz 5) ich funkcji w badanych listach. Zebrane deonimy wpisane w teksty listów, mające związek z codziennym życiem Lelewela oraz jego działalnością naukową i polityczną, można interpretować w kategorii znaków kulturowych odzwierciedlających dziewiętnastowieczną rzeczywistość poprzez odniesienia do tła historycznego, obyczajowego czy kulturowego epoki. Analizowane deonimy pełnią w badanej korespondencji kilka funkcji: nominatywną, lokalizującą (chronologicznie i przestrzennie), emotywno-wartościującą, autobiograficzną oraz maskującą.
- PozycjaPrzestrzeń słowem malowana w relacjach meczów siatkarskich(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Kochmańska, WiolettaW artykule przedstawiono sposoby wskazywania przestrzeni w relacjach sportowych meczów siatkarskiej Plus Ligi i Tauron Ligi transmitowanych na antenach sportowych telewizji Polsat w latach 2019–2021. Dzięki analizie kognitywnej, łączącej koncepcje JOS i MOS i schematy pojęciowe z włączeniem metafory, oraz uwzględnieniu rezultatów analizy lingwistycznej wypowiedzi w meczach, wykazano, że przestrzeń konceptualizowana jest na różne sposoby w poszczególnych modusach tekstu – w obrazie nadawanym dla widza, jak i w słowach do niego kierowanych. Wywołana kategoria pojęciowa to istotny, wyrażany jako trójwymiarowy, wielopoziomowy obszar – komponent strategii gry. W wypowiedziach jest on sygnalizowany zarówno w ujęciach podmiotowych, jak i przedmiotowych w postaci komunikatów o zrytualizowanej postaci, jak i sprawozdań formułowanych niekonwencjonalnie z wykorzystaniem metafory, nawiązań intertekstualnych i zaskakujących konceptualnych obrazowań.
- PozycjaKategoryzacja w dyskursie zaburzonym – nazwy własne a nazwy pospolite(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Gliwa-Patyńska RenataCel badania: ocena możliwości dokonywania kategoryzacji semantycznej nazw pospolitych i nazw własnych przez osobę ze zdiagnozowaną afazją nominacyjną. Metoda: w badaniu wykorzystano podejście kliniczno-eksperymentalne. Wyniki poddano analizie jakościowej oraz ilościowej. Wyniki: wskazano najlepiej zachowane relacje semantyczne, określono zjawiska świadczące o jakości dostępu do słownika mentalnego, wyszczególniono objawy degradacji słownika semantycznego, ustalono, na którym etapie przetwarzania dochodzi do zaburzeń. Ocena ilościowa obejmowała procentowy opis uzyskanych wyników. Wnioski: obserwowano ogólnie lepszą umiejętność badanej w identyfikacji kategorialnej nazw własnych aniżeli nazw pospolitych. Wiązać to zapewne można ze wspomnianą specyfiką nazw własnych, powiązaną z ich entropią informacyjną. Można mówić o kilku przyczynach obserwowanych dysfunkcji. Najistotniejszy wydaje się deficyt językowy przejawiający się zaburzeniami dostępu do słownika semantycznego, dysfunkcjami w zakresie operacji metajęzykowych w obrębie sieci semantycznych, trudnościami z aktualizacją słów i w pewnym zakresie zubożeniem zasobów leksykonu mentalnego. Wyniki testu z pewnością należy rozpatrywać także w kontekście dysfunkcji w obszarze poznawczym.
- PozycjaSłowo od Redakcji(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Myszka, Agnieszka; Oronowicz-Kida, Ewa; Słabczyński, Robert
- PozycjaGórnośląskie nazwy obiektów gastronomicznych motywowane nazewnictwem regionalnym – między glokalizacją a komercjalizacją(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Łuc, IzabelaArtykuł jest formą wprowadzenia w złożony problem tworzenia sztucznych zależności między lokalną kulturą a kulturą konsumpcji, która wyzyskuje w celach komercyjnych dziedzictwo kulturowe regionu. Poddane oglądowi chrematonimy, liczące 56 nominacji, wynotowano w latach 2018–2022 z miejskiej przestrzeni Górnego Śląska oraz ze stron internetowych. Nazwy te opisano z perspektywy pragmalingwistyki i lingwistyki kulturowej, uwzględniając regionalne i komercyjne determinanty ich kreacji. Na podstawie dokonanej analizy wysnuto wnioski na temat przenikania się dwóch przeciwstawnych tendencji nazwotwórczych – tradycyjnej i innowacyjnej, uwidaczniających się w górnośląskich nazwach komponowanych przy użyciu rozmaitych metod i technik. Zróżnicowany materiał onimiczny odsłonił wiele cech kultury konsumpcyjnej, które przejawiają się w strukturze i semantyce górnośląskich nazw obiektów gastronomicznych.
- PozycjaMotywacje semantyczne polskich i obcojęzycznych nazw wybranych obiektów tworzących główną grań Tatr(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Jurczyńska-Kłosok, AgnieszkaTatry – od czasów plemiennych naturalna granica pomiędzy obszarami etniczno-językowymi – stanowią obszar pogranicza językowego (u ich stóp funkcjonowały obok siebie cztery języki: polski, słowacki, niemiecki i węgierski). Języki i kultury sąsiadujących ze sobą narodów przenikały się, co z kolei pozostawiło ślad również w nazewnictwie (wiele obiektów ma nazwy w czterech językach np. Hinterer Mönch, Zadni Mnich, Druhý Mních, Hátsó Barát). Celem artykułu jest przedstawienie motywacji nazewniczych ponad 260 tatrzańskich oronimów – polskich i obcojęzycznych – oraz zestawienie ich ze sobą pod kątem zawartych w nich informacji dotyczących systemu wartości nazywających oraz postrzegania przez nie świata. W celu uporządkowania nazw zastosowano dwustopniową klasyfikację opartą na motywacji członów konstytutywnych oronimów (I) oraz na motywacji ich członów dyferencyjnych (II). Warto zauważyć, że niektóre z nazw „przekroczyły granicę” i nie różnią się między sobą ani pod względem typu nominacji, ani pod względem motywacyjnym, na co w artykule również zwrócono uwagę.
- PozycjaGranice inwencji imienniczej w Polsce – w diachronicznej perspektywie językoznawczej i prawnej(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Mika, JustynaCelem uchwycenia tytułowych granic przedmiotem opisu uczyniono regulacje prawne dotyczące kwestii nadawania (zmiany) imion, obowiązujące w Polsce na przestrzeni lat, począwszy od okresu powojennego, ponadto zapatrywania sądów, które rozstrzygały zaistniałe w tej materii spory, oraz zabierających głos w sprawie językoznawców, a także, uzupełniająco, wnioski wynikające z analizy publicznie dostępnych list imion z rejestru PESEL i wybranych fragmentów korespondencji pomiędzy Radą Języka Polskiego a osobami/instytucjami występującymi o opinie na temat imion.
- PozycjaVillelmina Amaxia Viri sui Fredelici. Identification Strategies in Middle Age Piedmontese Rolls(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Corino Rovano, Silvia MargheritaJohannes filius Petri: ta strategia nazewnictwa reprezentuje jeden z głównych średniowiecznych sposobów oznaczania osób, zwłaszcza w dokumentach administracyjnych o charakterze fiskalnym. W rzeczywistości osoba jest z pewnością czyjąś córką lub synem, a kobieta jest córką lub żoną mężczyzny. W szczególności kobiety często nie są nawet określane z imienia, a jedynie jako żony, córki i matki mężczyzn. W XIV- -wiecznym spisie sędziowskim z Turynu (północno-zachodnie Włochy) zidentyfikowano alternatywne strategie, które nie tylko wskazują na bliskie relacje rodzinne, ale także na inne średniowieczne role, takie jak amasia. W niniejszym artykule zbadano pośrednią nazwę tego źródła sądowego i porównano formuły stosowane dla mężczyzn i kobiet.
- PozycjaDigitalizacja pomorskiego zasobu toponimicznego Roberta Holstena z lat trzydziestych XX wieku(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Chludziński, Andrzej; Kowalski, KrzysztofW opracowaniu została zaprezentowana historia i stan zachowania unikatowego zbioru materiałów źródłowych do dawnego pomorskiego nazewnictwa terenowego i częściowo miejscowego – Die pommersche Flurnamensammlung. Przedstawiono także efekty wykonanej w ostatnich latach digitalizacji oraz cyfrowego udostępnienia części tego zasobu, która znajduje się obecnie w Muzeum Narodowym w Szczecinie. Podstawą do utworzenia zbioru pomorskich nazw terenowych i miejscowych były materiały źródłowe gromadzone przez nauczycieli i innych regionalistów w latach dwudziestych i trzydziestych XX w. Działaniami badawczo-dokumentacyjnymi kierował językoznawca i etnolog dr Robert Holsten. Przybrały one charakter programu obejmującego obszar całej ówczesnej prowincji Pomorze z uwzględnieniem jej podziału terytorialnego na jednostki średniego szczebla (powiat – Kreis), które miały osobne rejestry nazw. Dokumentacja zachowana w Muzeum Narodowym w Szczecinie obejmuje 35 tomów z 21 jednostek terytorialnych i około 300 map topograficznych (Messtischblätter). Cały zasób został utrwalony cyfrowo w latach 2019–2021 i udostępniony. Część zbioru – spisy nazw i towarzyszące im mapy z czterech jednostek administracyjnych – opracowano z zastosowaniem Systemu Informacji Geograficznej (GIS) i udostępniono na stworzonym w tym celu geoportalu.
- PozycjaImiennictwo mieszczanek brańskich w XVII–XVIII wieku(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Złotkowski, PiotrTematem niniejszego artykułu jest imiennictwo kobiet z warstwy mieszczańskiej miejscowości Brańsk na Podlasiu w XVII–XVIII w. Przeprowadzona analiza antroponimiczna opiera się na materiale imienniczym wyekscerpowanym z dwóch rodzajów źródeł. Są to przetrwałe do naszych czasów księgi metrykalne brańskiej parafii katolickiej oraz brańskie księgi miejskie. Na podstawie poświadczeń źródłowych zawartych w przebadanej bazie materiałowej udało się wyodrębnić imiona żeńskie, które zostały zaprezentowane w postaci słownika. Zachowana rejestracja metrykalna tutejszej parafii katolickiej posłużyła również do zbadania częstości nadawania poszczególnych imion nowo narodzonym dziewczynkom w interesujących nas dwóch stuleciach. Na podstawie dokonanej analizy antroponimicznej ustalono, że w badanej miejscowości zachodził proces stopniowego zubażania zasobu imienniczego związanego z kręgiem kultury bizantyjskiej na rzecz rozszerzania się i ubogacania repertuaru imion charakterystycznych dla łacińskiej tradycji kulturowej. Pod wieloma względami imiennictwo mieszczanek brańskich w XVII–XVIII w. wykazuje typowe cechy dla systemu imienniczego polsko- -wschodniosłowiańskiego pogranicza etniczno-językowego.
- PozycjaSemantyczna płynność słowna dzieci czteroletnich – kategoria imiona(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Zając, EwelinaPrzedmiotem rozważań jest badanie płynności słownej dzieci czteroletnich. W artykule przedstawione zostaną wyniki oraz analiza badań dotyczących płynności słownej semantycznej w zakresie nazw własnych w kategorii imiona. Badanie wykonane zostało przy użyciu minutowego testu fluencji słownej. Na podstawie wyników testu można wnioskować m.in. o jakości procesów językowych, bogactwie słownika leksykalnego czy poziomie pamięci semantycznej.
- PozycjaŽivé osobné mená ženatých mužov z horných myjavských kopaníc(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Kazík, MiroslavV príspevku charakterizujeme neoficiálne antroponymá v triede ženatých mužov v jednej obci v regióne Horná Myjava (antroponymický mikrosystém). Oblasť Myjavskej pahorkatiny predstavuje územie najstaršieho a zároveň najintenzívnejšieho kopaničiarskeho osídlenia na Slovensku. Uvádzame pomenovacie modely, ktoré sú tvorené funkčnými členmi rodné (krstné) meno, priezvisko, rodinné meno, individuálna charakteristika, meno (do) domu a apelatívny člen. Funkčný člen je člen definovaný pomocou základných sémantických príznakov ako prvok s osobitnou designáciou.
- PozycjaO archetypicznych nazwach ikon prawosławnych(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Magda-Czekaj, MałgorzataAnalizie poddano 61 ikononimów zaliczonych do ośmiu podstawowych archetypów (modeli) ikonograficznych. Uwagę zwracają ikononimy formalnie równe nazwom archetypów, np.: Mandylion, Emmanuel, Hodegetria, Deesis. W celu bardziej precyzyjnego określenia wizerunku nazwa funkcji ikony często (14 tytułów) łączy się z określeniem odtoponimicznym (np. Hodegetria Smoleńska) lub (rzadziej) z określeniem odantroponimicznym (Hodegetria Piotrowska). Określenie odantroponimiczne występuje również w innych typach ikononimów także przynależnych do modeli maryjnych (Eleusa ← Matka Boża Fiodorowska) oraz modeli chrystusowych (Pantokrator ← Chrystus Pantokrator). Ikononimy należące do archetypów: Kyriotissa (← Pani Wszechświata) i Pantokrator (← Król Chwały) zawierają w swej strukturze człony odapelatywne, charakterystyczne dla osób zasiadających na tronie (królowa, władczyni, pani, król, zbawiciel, pan, wszechmocny). Człony odapelatywne występują również w nazwach związanych z modelem Eleusa (czułość, tkliwość, igranie) oraz z modelem Hodegetria (← Matka Boża Trójręka – ikononim ten nie łączy się z archetypem). Tytuł Dziewica Znaku przez swą symboliczną nazwę jest trudny do zidentyfikowania go z modelem Oranta. Odrębną grupę ikononimów stanowią określenia maryjne obcego pochodzenia (np. Glykofilusa), które mają wiele przekładów na język polski (Słodko całująca, Słodko miłująca, Słodki pocałunek, Czule miłująca, Miłościwa). Niektóre ikononimy, rozbudowane do kilku polskich członów, dołączają jeden człon obcy (Matka Boża Wielka Panagia). Taka różnorodność przełożeń może wynikać z ludowej pobożności, rozsławionej w ikonografii. Ikononimy to specyficzne określenia religijnych dzieł malarskich. Większość z nich poprzez swoją nazwę łączy się z archetypem. Niektóre ikononimy w związku z ich różną interpretacją trudno jednoznacznie przyporządkować do określonego modelu.
- PozycjaTypy modnych imion dzieci polskich celebrytów(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Strawińska Anetta BogusławaCelem artykułu jest próba uszeregowania oryginalnych ekstranowoczesnych imion dzieci rodzimych celebrytów według utrwalonych w literaturze przedmiotu standardów opisu systemu antroponimicznego. Dziecko w świecie celebrity to jeden „z wielu gadżetów”. O przedmiotowym traktowaniu dzieci, zdaniem psychologów i socjologów, świadczy nadawanie potomstwu niekonwencjonalnych imion. Analizie poddane zostaną oryginalne imiona dzieci rodzimych celebrytów typu: Alikia, Ilia, Lea, Mia, Vivienne czy Vienna.
- PozycjaW polu widzenia: morfem i grafem 見 jiàn ‘widzieć’ we współczesnym języku chińskim(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Zajdler, EwaArtykuł poświęcony jest omówieniu chińskiego monosylabicznego wyrazu i klucza semantycznego 見 jiàn ‘widzieć’ z perspektywy morfologicznej i grafemicznej. Wprowadzenie do tematu zawiera zarys relacji morfemu, sylaby i grafemu w języku chińskim. Dalej przywołany jest umotywowany historycznie kanon grafemów stanowiących indeks do organizacji haseł w słowniku chińskim i podstawowe reguły zapisu znaków pisma chińskiego. W artykule omówiony został grafem 見 jiàn jako jeden z 214 kluczy Kangxi, które mogą być samodzielnym znakiem pisma lub / i komponentem znaków. Aby zaproponować model zależności znaczeń morfemów przyporządkowanych do tego klucza, analizie poddano związek ich prototypowego (najbardziej wyrazistego) znaczenia z komponentem semantycznym 見 jiàn. Analiza konotacji grafemu 見 jiàn w roli klucza semantycznego w tradycyjnym zapisie morfemów w polu semantycznym ‘widzenie’ wykazała różny stopień przejrzystości semantycznej komponentu graficznego w zapisanych morfemach.
- PozycjaNazwy audycji radiowych z antroponimem odnoszącym się do prezentera(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Kiszka-Pytel, BeataArtykuł dotyczy analizy nazw audycji radiowych zogniskowanych wokół antroponimu odnoszącego się do osoby prowadzącej. Szczególna uwaga jest poświęcona strukturze medionimów, ściślej – sposobom umieszczania nazw osobowych w tytułach audycji, a także układowi ról między nadawcą a odbiorcami programu (tj. stopniowi zależności jednostki od audytorium, który ujawnia się za pośrednictwem nazwy medialnej). Podjęto również próbę wyjaśnienia, jaki jest cel wykorzystania antroponimów do tworzenia tytułów audycji radiowych, oraz postawiono pytanie o częstotliwość występowania badanych nazw w ramówkach wybranych rozgłośni.
- PozycjaAnaliza nazw stacji i przystanków kolejowych w południowo-wschodniej Polsce w ujęciu diachronicznym(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Żołądź, ArturCelem artykułu jest zaprezentowanie nazw stacji i przystanków kolejowych zarówno dawnych i nieistniejących, jak również współczesnych i funkcjonujących. Istotną częścią tekstu jest także prezentacja produktywnych modeli nazewniczych punktów zatrzymania pociągów. Materiał badawczy został wyekscerpowany z historycznych sieciowych rozkładów jazdy pociągów ukazujących się do 2012 roku, a także z internetowego sieciowego rozkładu jazdy pociągów znajdującego się na stronie internetowej PKP. Źródła te zawierają nazwy stacji i przystanków na wybranych liniach kolejowych w województwach: lubelskim, małopolskim, podkarpackim oraz świętokrzyskim. Wykorzystana metodologia opiera się na klasyfikacji punktów zatrzymania pociągów opracowanej przez Piotra Tomasika, jak również na dodatkowych kryteriach podziału uwzględniających strukturę mian historycznych i nieistniejących. Najczęściej stosowaną praktyką nominacyjną jest przeniesienie nazwy miejscowości do nazwy punktu zatrzymania pociągów, o czym świadczą takie propria, jak: Przemyśl, Rzeszów i Zagórze. Jednak konieczność stworzenia niepowtarzalnej nazwy przystanku lub stacji kolejowej wymaga niejednokrotnie dodawania rozmaitych członów precyzujących położenie lub lokalizację. W ten sposób powstają takie miana, jak: Chmielów koło Tarnobrzega, Kraków Płaszów, Rzeszów Osiedle lub Tarnów Zachodni. Dawne nazwy punktów zatrzymania pociągu opierały się także na przeniesieniu miana części miejscowości, np. osiedla, przysiółka lub dzielnicy, w której znajdował się przystanek, m.in. Osiedle P.Z.L. w Rzeszowie lub Ozet w Stalowej Woli. Osobną kategorię nazewniczą stanowią także nazwy stacji kolejowych, które powstały w wyniku wpływów obcojęzycznych. Artykuł jest przyczynkiem do dalszych badań nad nazewnictwem stacji i przystanków kolejowych w ujęciu diachronicznym na innych liniach kolejowych w Polsce.
- PozycjaŚwinia niejedno ma imię – ewolucja motywacji nazewniczych w kontekście przemian kulturowych i społecznych(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Zawadzka, DominikaPrzedmiotem artykułu są nazwy własne świń w ujęciu diachronicznym. Bazując na badaniach Stefana Warchoła przedstawionych w „Kwestionariuszu do badań zoonimii ludowej w Polsce (na tle słowiańskim) i Słowniku etymologiczno-motywacyjnym słowiańskiej zoonimii ludowej” oraz na badaniach własnych, obejmujących imiona świń przebywających w azylach, analizowano motywację nazewniczą zwierząt. Skupiono się głównie na kategoryzacji oraz frekwencji imion na przestrzeni lat. Ważnym aspektem uczyniono rozważania na temat podmiotowości świń w kontekście nadawanych im imion.
- PozycjaO nazwach pizzy w polskich lokalach gastronomicznych na tle kategorii glokalności(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Tomasik, PiotrArtykuł poświęcony jest poszukiwaniu miejsca nazw pizzy w systemie onomastycznym. Autor rozważa stopień prioprialności badanych jednostek leksykalnych. Tłem analizy jest kulturowa kategoria glokalności.
- PozycjaDlaczego słowo Murzyn jest dziś obraźliwe? Rozważania historyka języka(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Paluszak-Bronka, AnnaW artykule omówiono rozwój słowa Murzyn od czasów najdawniejszych po współczesne po to, by uargumentować tezę, że wyraz ten, obarczony złymi konotacjami już w średniowieczu, poniża i obraża. Świadczą o tym już jego dziewiętnastowieczne użycia w znaczeniu ‘niewolnik, sługa’. Obecnie dla wielu, głównie młodych ludzi, straciło ono swoje pierwotne znaczenie i jako synonim wyrazów: bambo, bambus, asfalt, syfiarz, brudas, złodziej, gangster, niewolnik, prostak kojarzy się z zacofaniem, prymitywizmem, zezwierzęceniem, bandytyzmem. Używane jako obraźliwe nazwanie, służące deprecjacji, jest narzędziem agresji werbalnej.