Słowo. Studia językoznawcze nr 13/2022
URI dla tej Kolekcji
Przeglądaj
Przeglądanie Słowo. Studia językoznawcze nr 13/2022 według Data dodania
Aktualnie wyświetlane 1 - 20 z 34
Wyniki na stronie
Opcje sortowania
- PozycjaSłowo od Redakcji(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Myszka, Agnieszka; Oronowicz-Kida, Ewa; Słabczyński, Robert
- PozycjaŽivé osobné mená ženatých mužov z horných myjavských kopaníc(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Kazík, MiroslavV príspevku charakterizujeme neoficiálne antroponymá v triede ženatých mužov v jednej obci v regióne Horná Myjava (antroponymický mikrosystém). Oblasť Myjavskej pahorkatiny predstavuje územie najstaršieho a zároveň najintenzívnejšieho kopaničiarskeho osídlenia na Slovensku. Uvádzame pomenovacie modely, ktoré sú tvorené funkčnými členmi rodné (krstné) meno, priezvisko, rodinné meno, individuálna charakteristika, meno (do) domu a apelatívny člen. Funkčný člen je člen definovaný pomocou základných sémantických príznakov ako prvok s osobitnou designáciou.
- PozycjaHistoryczne nazwiska odimienne w antroponimii Żydów piotrkowskich(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Klimas, AgnieszkaNazwiska odimienne należące do piotrkowskich Żydów są zróżnicowane genetycznie. Podstawę derywacyjną stanowią głównie imiona starotestamentowe, w różnej wariantywnej (językowej) postaci, ale także ukształtowane w jidysz. Do najczęstszych należały: Jacob, Mojżesz, Izaak. Antroponimy Żydów na ziemi piotrkowskiej tworzone były sufiksami o różnej genezie, głównie słowiańskimi i o rodowodzie niemieckim. Żydowskie nazwiska odimienne reprezentują kognitywne kategorie: osoba i pokrewieństwo. Prototypowym modelem nazwisk utworzonych od imion męskich jest: imię biblijne + sufiks -owicz/-ewicz, a powstałych od imion kobiet: imię jidyjskie + sufiks -ski.
- PozycjaGranice inwencji imienniczej w Polsce – w diachronicznej perspektywie językoznawczej i prawnej(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Mika, JustynaCelem uchwycenia tytułowych granic przedmiotem opisu uczyniono regulacje prawne dotyczące kwestii nadawania (zmiany) imion, obowiązujące w Polsce na przestrzeni lat, począwszy od okresu powojennego, ponadto zapatrywania sądów, które rozstrzygały zaistniałe w tej materii spory, oraz zabierających głos w sprawie językoznawców, a także, uzupełniająco, wnioski wynikające z analizy publicznie dostępnych list imion z rejestru PESEL i wybranych fragmentów korespondencji pomiędzy Radą Języka Polskiego a osobami/instytucjami występującymi o opinie na temat imion.
- PozycjaTypy modnych imion dzieci polskich celebrytów(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Strawińska Anetta BogusławaCelem artykułu jest próba uszeregowania oryginalnych ekstranowoczesnych imion dzieci rodzimych celebrytów według utrwalonych w literaturze przedmiotu standardów opisu systemu antroponimicznego. Dziecko w świecie celebrity to jeden „z wielu gadżetów”. O przedmiotowym traktowaniu dzieci, zdaniem psychologów i socjologów, świadczy nadawanie potomstwu niekonwencjonalnych imion. Analizie poddane zostaną oryginalne imiona dzieci rodzimych celebrytów typu: Alikia, Ilia, Lea, Mia, Vivienne czy Vienna.
- PozycjaSłowiańskie (proto)nazwiska Ormian lwowskich z XVI–XVII wieku(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Trzeciak, ŁukaszPierwsi Ormianie przybyli na ziemie polskie w XIV wieku. Do najważniejszych ośrodków posługującej się językiem kipczackim diaspory – skupionej przede wszystkim na Kresach Południowo-Wschodnich – należał Lwów. Źródłem istotnym dla badań antroponimicznych są pochodzące z lat 1598–1638 jasachy (listy zbiórek pieniężnych; rachunki) tamtejszej gminy ormiańskiej. Analizowany materiał jest świadectwem stopniowej slawizacji ormiańsko-kipczackich nazw osobowych. W opracowaniu zawarto 150 (proto)nazwisk ujętych w 138 hasłach słownikowych.
- PozycjaEkspresywność ludowych przezwisk i przydomków odmiejscowych(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Ziajka, BeataArtykuł stanowi próbę odpowiedzi na pytanie, czy przezwiska i przydomki określające człowieka ze względu na jego przynależność przestrzenną mogą być nośnikami wartościowania. W większości prac poświęconych nieoficjalnym antroponimom panuje przekonanie, że tworom przezwiskowym mającym charakter deskrypcji nie towarzyszy ekspresja, lecz stwierdzenie faktu. Zebrany w latach 2004–2020 materiał badawczy świadczy jednak o tym, że wiele nieoficjalnych nazwań osobowych ma charakter ekspresywny, z aspektem przestrzennym wiąże się bowiem cała sfera konotacji przyporządkowująca określonemu obszarowi i ludziom z niego pochodzącym pewne stereotypowe cechy, o których wnioskuje się na podstawie zaistniałego kontaktu kulturowego.
- PozycjaImiennictwo mieszczanek brańskich w XVII–XVIII wieku(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Złotkowski, PiotrTematem niniejszego artykułu jest imiennictwo kobiet z warstwy mieszczańskiej miejscowości Brańsk na Podlasiu w XVII–XVIII w. Przeprowadzona analiza antroponimiczna opiera się na materiale imienniczym wyekscerpowanym z dwóch rodzajów źródeł. Są to przetrwałe do naszych czasów księgi metrykalne brańskiej parafii katolickiej oraz brańskie księgi miejskie. Na podstawie poświadczeń źródłowych zawartych w przebadanej bazie materiałowej udało się wyodrębnić imiona żeńskie, które zostały zaprezentowane w postaci słownika. Zachowana rejestracja metrykalna tutejszej parafii katolickiej posłużyła również do zbadania częstości nadawania poszczególnych imion nowo narodzonym dziewczynkom w interesujących nas dwóch stuleciach. Na podstawie dokonanej analizy antroponimicznej ustalono, że w badanej miejscowości zachodził proces stopniowego zubażania zasobu imienniczego związanego z kręgiem kultury bizantyjskiej na rzecz rozszerzania się i ubogacania repertuaru imion charakterystycznych dla łacińskiej tradycji kulturowej. Pod wieloma względami imiennictwo mieszczanek brańskich w XVII–XVIII w. wykazuje typowe cechy dla systemu imienniczego polsko- -wschodniosłowiańskiego pogranicza etniczno-językowego.
- PozycjaDomniemane ślady ptolemejskiego hydronimu Τουροῦντος w nowożytnej toponimii basenu średniej Dźwiny(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Babik, ZbigniewArtykuł analizuje przesłanki toponomastyczne skłaniające niektórych, głównie rosyjskich historyków i entuzjastów do dopatrywania się śladów ptolemejskiego hydronimu Τουροῦντоς (łac. Turuntus), nazwy identyfikowanego niekiedy z Zachodnią Dźwiną wschodniego dopływu Bałtyku, w nowożytnym nazewnictwie geograficznym basenu średniej Dźwiny. W materiale tym niewątpliwymi faktami nazewniczymi są nazwy wsi i jezior Tarantovo, brus. Tarantova (z wariantami Turunt- i Turant-?), Tarantovka, występujące dziś lub w przeszłości (poświadczenia datują się od XVI w.) w co najmniej sześciu odległych od siebie miejscach dzisiejszych obwodów witebskiego i pskowskiego (ich lokalizację i identyfikację udało się obecnie doprecyzować). Na gruncie współczesnej toponomastyki, nieskłonnej abstrahować od korespondencji samogłoskowych, struktury nazwotwórczej, otoczenia etymologicznego, produktywności i kontekstu geograficznego, sama zbieżność szkieletu spółgłoskowego rdzenia dalece nie wystarcza do podtrzymania poglądu o związku genetycznym tych nazw z przekazem starożytnym. Postać toponimów wskazuje na ich pochodzenie od wschodniosłowiańskiego antroponimu Tarant(a), którego historia i geneza wymaga jeszcze dalszych badań. Samo Τουροῦντоς występuje w kontekście nasuwającym zasadnicze wątpliwości co do jego realności (niewiarygodnie określone ujście, sąsiedztwo makrohydronimów podobnie jak ono błędnie zlokalizowanych i niekontynuowanych w dobie w pełni historycznej).
- PozycjaDigitalizacja pomorskiego zasobu toponimicznego Roberta Holstena z lat trzydziestych XX wieku(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Chludziński, Andrzej; Kowalski, KrzysztofW opracowaniu została zaprezentowana historia i stan zachowania unikatowego zbioru materiałów źródłowych do dawnego pomorskiego nazewnictwa terenowego i częściowo miejscowego – Die pommersche Flurnamensammlung. Przedstawiono także efekty wykonanej w ostatnich latach digitalizacji oraz cyfrowego udostępnienia części tego zasobu, która znajduje się obecnie w Muzeum Narodowym w Szczecinie. Podstawą do utworzenia zbioru pomorskich nazw terenowych i miejscowych były materiały źródłowe gromadzone przez nauczycieli i innych regionalistów w latach dwudziestych i trzydziestych XX w. Działaniami badawczo-dokumentacyjnymi kierował językoznawca i etnolog dr Robert Holsten. Przybrały one charakter programu obejmującego obszar całej ówczesnej prowincji Pomorze z uwzględnieniem jej podziału terytorialnego na jednostki średniego szczebla (powiat – Kreis), które miały osobne rejestry nazw. Dokumentacja zachowana w Muzeum Narodowym w Szczecinie obejmuje 35 tomów z 21 jednostek terytorialnych i około 300 map topograficznych (Messtischblätter). Cały zasób został utrwalony cyfrowo w latach 2019–2021 i udostępniony. Część zbioru – spisy nazw i towarzyszące im mapy z czterech jednostek administracyjnych – opracowano z zastosowaniem Systemu Informacji Geograficznej (GIS) i udostępniono na stworzonym w tym celu geoportalu.
- PozycjaWybrane imiona pochodzenia germańskiego w ojkonimii Polski (rekonesans)(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Górny, HalszkaArtykuł poświęcony jest ojkonimom odantroponimicznym motywowanym imionami germańskimi: Herman, Henryk, Konrad, Zygmunt. Są to imiona chrześcijańskie, znane w Polsce od średniowiecza, używane w postaci podstawowej i wariantywnej, o zmiennej popularności na przestrzeni wieków. Wśród omówionych toponimów znalazły się nazwy średniowieczne (przede wszystkim niemieckie, w większości zmienione urzędowo po 1945 r.), identyfikujące miejscowości głównie na Dolnym Śląsku, Opolszczyźnie, ziemi lubuskiej, Pomorzu oraz ojkonimy z młodszą metryką odnoszące się do obiektów usytuowanych najczęściej na historycznych ziemiach Królestwa Polskiego, na których w XIX w. przebiegała planowa kolonizacja. Materiał toponimiczny został przedstawiony w ujęciu chronologiczno-geograficznym w nawiązaniu do aspektu historyczno-kulturowego. Uwzględniona została także struktura ojkonimów mających w podstawie imiona germańskie. Toponimy te powstały głównie w wyniku transonimizacji rozszerzonej (derywacji słowotwórczej i paradygmatycznej).
- PozycjaMotywacje semantyczne polskich i obcojęzycznych nazw wybranych obiektów tworzących główną grań Tatr(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Jurczyńska-Kłosok, AgnieszkaTatry – od czasów plemiennych naturalna granica pomiędzy obszarami etniczno-językowymi – stanowią obszar pogranicza językowego (u ich stóp funkcjonowały obok siebie cztery języki: polski, słowacki, niemiecki i węgierski). Języki i kultury sąsiadujących ze sobą narodów przenikały się, co z kolei pozostawiło ślad również w nazewnictwie (wiele obiektów ma nazwy w czterech językach np. Hinterer Mönch, Zadni Mnich, Druhý Mních, Hátsó Barát). Celem artykułu jest przedstawienie motywacji nazewniczych ponad 260 tatrzańskich oronimów – polskich i obcojęzycznych – oraz zestawienie ich ze sobą pod kątem zawartych w nich informacji dotyczących systemu wartości nazywających oraz postrzegania przez nie świata. W celu uporządkowania nazw zastosowano dwustopniową klasyfikację opartą na motywacji członów konstytutywnych oronimów (I) oraz na motywacji ich członów dyferencyjnych (II). Warto zauważyć, że niektóre z nazw „przekroczyły granicę” i nie różnią się między sobą ani pod względem typu nominacji, ani pod względem motywacyjnym, na co w artykule również zwrócono uwagę.
- PozycjaŚląskie uniwersalia onimiczne na przykładzie nazw geograficznych pochodzących od nazw ptaków(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Lech-Kirstein, DanutaPrzedmiotem artykułu są nazwy geograficzne Śląska pochodzące od nazw ptaków. Analizie zostały poddane polskie i niemieckie nazwy odapelatywne obiektów zamieszkanych i niezamieszkanych, a także oronimy i hydronimy. Nazwy gatunków ptaków ukazane są jako uniwersalne podstawy nazw geograficznych w obu językach. W części analitycznej opisane są poszczególne nazwy, ich lokalizacja, pierwsze zapisy, a także znaczenia realne i symboliczne ich apelatywnych podstaw nazwotwórczych. Analiza wyraźnie pokazuje, że tendencje nazewnicze w obu językach są podobne. Zdecydowana większość to nazwy topograficzne, charakteryzujące teren ze względu na występowanie na nim pewnych gatunków fauny (na przykład najczęstszymi podstawami oronimów są gatunki ptaków drapieżnych czy nocnych). Podobne są też znaczenia symboliczne poszczególnych gatunków ptaków, a także ich wartościowanie. Nazwy geograficzne pochodzące od nazw ptaków można więc uznać za uniwersalia onimiczne, które kształtują obraz rzeczywistości zarówno w języku polskim, jak i niemieckim.
- PozycjaKategoria pamięci zbiorowej w urbanonimii(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Myszka, AgnieszkaPamięć zbiorowa stanowi narzędzie poznania, a zarazem pełni rolę kulturotwórczą. Aby istniała, musi być stale aktualizowana: często przywoływana, reinterpretowana, wzmacniania. Nazwy pełnią w tym procesie rolę swoistego środka kodowania pamięci z kilku powodów: są w miarę trwałe, na stałe przypisane do określonych denotatów, mają zdolność konotacji wielu treści. Przedmiotem rozważań w niniejszym artykule jest analiza elementów pamięci zbiorowej zakodowanych w nazwach obiektów przestrzeni miejskiej: próba usystematyzowania sposobów interpretowania i przekazywania tej pamięci oraz ocena roli różnych typów motywacyjnych nazw w procesach pamięciotwórczych. W kontekście nazw miejskich ważne jest też pytanie o relacje między pamięcią a zapominaniem i niepamięcią oraz poszukiwanie odpowiedzi na to, jakie elementy bywają wymazywane z nazewniczej przestrzeni miasta, jakie praktyki nominacyjne prowadzą do „dialogu pamięci”, a jakie do „konfliktu pamięci”, w jaki sposób historia i polityka sterują mechanizmami pamięciotwórczymi poprzez onimię.
- PozycjaHomonimia w mikrotoponimii południowo-wschodniej części powiatu krośnieńskiego – geneza i typologia(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Słabczyński, RobertArtykuł porusza dosyć rzadko podejmowane w pracach językoznawczych problemy homonimii w onomastyce. Na podstawie mikrotoponimów zgromadzonych podczas badań w południowo-wschodniej Polsce przedstawiono mechanizmy powstawania i funkcjonowania homonimii nazewniczej. Wyekscerpowany do badań materiał onimiczny został zaprezentowany w dwóch grupach zawierających homonimy apelatywno-onimiczne i onimiczno-onimiczne. W pierwszej części artykułu skoncentrowano się na charakterystyce homonimów referencyjnych, czyli powtarzających się w nazwach terenowych odnoszących się do różnych denotatów (referentów, obiektów), ale funkcjonujących w obrębie tej samej kategorii mikrotoponimów (np. nazw gór, pól, lasów, strumieni). Druga część prezentuje homonimy metonimiczne, nazwy o tej samej formie (ale wskazujące na inne denotaty), które pozostają w relacji metonimii. Skoncentrowano się tutaj głównie na opisie mian ponowionych, powstałych na zasadzie przetransponowania nazwy z jednego obiektu na inny (z nim sąsiadujący).
- PozycjaAnaliza nazw stacji i przystanków kolejowych w południowo-wschodniej Polsce w ujęciu diachronicznym(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Żołądź, ArturCelem artykułu jest zaprezentowanie nazw stacji i przystanków kolejowych zarówno dawnych i nieistniejących, jak również współczesnych i funkcjonujących. Istotną częścią tekstu jest także prezentacja produktywnych modeli nazewniczych punktów zatrzymania pociągów. Materiał badawczy został wyekscerpowany z historycznych sieciowych rozkładów jazdy pociągów ukazujących się do 2012 roku, a także z internetowego sieciowego rozkładu jazdy pociągów znajdującego się na stronie internetowej PKP. Źródła te zawierają nazwy stacji i przystanków na wybranych liniach kolejowych w województwach: lubelskim, małopolskim, podkarpackim oraz świętokrzyskim. Wykorzystana metodologia opiera się na klasyfikacji punktów zatrzymania pociągów opracowanej przez Piotra Tomasika, jak również na dodatkowych kryteriach podziału uwzględniających strukturę mian historycznych i nieistniejących. Najczęściej stosowaną praktyką nominacyjną jest przeniesienie nazwy miejscowości do nazwy punktu zatrzymania pociągów, o czym świadczą takie propria, jak: Przemyśl, Rzeszów i Zagórze. Jednak konieczność stworzenia niepowtarzalnej nazwy przystanku lub stacji kolejowej wymaga niejednokrotnie dodawania rozmaitych członów precyzujących położenie lub lokalizację. W ten sposób powstają takie miana, jak: Chmielów koło Tarnobrzega, Kraków Płaszów, Rzeszów Osiedle lub Tarnów Zachodni. Dawne nazwy punktów zatrzymania pociągu opierały się także na przeniesieniu miana części miejscowości, np. osiedla, przysiółka lub dzielnicy, w której znajdował się przystanek, m.in. Osiedle P.Z.L. w Rzeszowie lub Ozet w Stalowej Woli. Osobną kategorię nazewniczą stanowią także nazwy stacji kolejowych, które powstały w wyniku wpływów obcojęzycznych. Artykuł jest przyczynkiem do dalszych badań nad nazewnictwem stacji i przystanków kolejowych w ujęciu diachronicznym na innych liniach kolejowych w Polsce.
- PozycjaVillelmina Amaxia Viri sui Fredelici. Identification Strategies in Middle Age Piedmontese Rolls(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Corino Rovano, Silvia MargheritaJohannes filius Petri: ta strategia nazewnictwa reprezentuje jeden z głównych średniowiecznych sposobów oznaczania osób, zwłaszcza w dokumentach administracyjnych o charakterze fiskalnym. W rzeczywistości osoba jest z pewnością czyjąś córką lub synem, a kobieta jest córką lub żoną mężczyzny. W szczególności kobiety często nie są nawet określane z imienia, a jedynie jako żony, córki i matki mężczyzn. W XIV- -wiecznym spisie sędziowskim z Turynu (północno-zachodnie Włochy) zidentyfikowano alternatywne strategie, które nie tylko wskazują na bliskie relacje rodzinne, ale także na inne średniowieczne role, takie jak amasia. W niniejszym artykule zbadano pośrednią nazwę tego źródła sądowego i porównano formuły stosowane dla mężczyzn i kobiet.
- PozycjaKategoryzacja w dyskursie zaburzonym – nazwy własne a nazwy pospolite(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Gliwa-Patyńska RenataCel badania: ocena możliwości dokonywania kategoryzacji semantycznej nazw pospolitych i nazw własnych przez osobę ze zdiagnozowaną afazją nominacyjną. Metoda: w badaniu wykorzystano podejście kliniczno-eksperymentalne. Wyniki poddano analizie jakościowej oraz ilościowej. Wyniki: wskazano najlepiej zachowane relacje semantyczne, określono zjawiska świadczące o jakości dostępu do słownika mentalnego, wyszczególniono objawy degradacji słownika semantycznego, ustalono, na którym etapie przetwarzania dochodzi do zaburzeń. Ocena ilościowa obejmowała procentowy opis uzyskanych wyników. Wnioski: obserwowano ogólnie lepszą umiejętność badanej w identyfikacji kategorialnej nazw własnych aniżeli nazw pospolitych. Wiązać to zapewne można ze wspomnianą specyfiką nazw własnych, powiązaną z ich entropią informacyjną. Można mówić o kilku przyczynach obserwowanych dysfunkcji. Najistotniejszy wydaje się deficyt językowy przejawiający się zaburzeniami dostępu do słownika semantycznego, dysfunkcjami w zakresie operacji metajęzykowych w obrębie sieci semantycznych, trudnościami z aktualizacją słów i w pewnym zakresie zubożeniem zasobów leksykonu mentalnego. Wyniki testu z pewnością należy rozpatrywać także w kontekście dysfunkcji w obszarze poznawczym.
- PozycjaDeonimy w listach emigracyjnych Joachima Lelewela pisanych do przyjaciół i znajomych(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Jaros, ViolettaCelem opracowania jest 1) przybliżenie powstałego dzięki deonimizacji słownictwa, którym posługiwał się w korespondencji z przyjaciółmi Joachim Lelewel, 2) określenie motywujących je podstaw proprialnych, 3) ustalenie, które wyrazy mogły mieć charakter indywidualizmów, 4) wskazanie mechanizmów tworzenia deonimów oraz 5) ich funkcji w badanych listach. Zebrane deonimy wpisane w teksty listów, mające związek z codziennym życiem Lelewela oraz jego działalnością naukową i polityczną, można interpretować w kategorii znaków kulturowych odzwierciedlających dziewiętnastowieczną rzeczywistość poprzez odniesienia do tła historycznego, obyczajowego czy kulturowego epoki. Analizowane deonimy pełnią w badanej korespondencji kilka funkcji: nominatywną, lokalizującą (chronologicznie i przestrzennie), emotywno-wartościującą, autobiograficzną oraz maskującą.
- PozycjaNazwy audycji radiowych z antroponimem odnoszącym się do prezentera(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Kiszka-Pytel, BeataArtykuł dotyczy analizy nazw audycji radiowych zogniskowanych wokół antroponimu odnoszącego się do osoby prowadzącej. Szczególna uwaga jest poświęcona strukturze medionimów, ściślej – sposobom umieszczania nazw osobowych w tytułach audycji, a także układowi ról między nadawcą a odbiorcami programu (tj. stopniowi zależności jednostki od audytorium, który ujawnia się za pośrednictwem nazwy medialnej). Podjęto również próbę wyjaśnienia, jaki jest cel wykorzystania antroponimów do tworzenia tytułów audycji radiowych, oraz postawiono pytanie o częstotliwość występowania badanych nazw w ramówkach wybranych rozgłośni.