Stratyfikacja społeczna ludności leśnostepowego Podnieprza okresu scytyjskiego

Abstract

Celem dysertacji pt. „Stratyfikacja społeczna ludności leśnostepowego Podnieprza okresu scytyjskiego” była analiza zróżnicowania społecznego grup ludności zasiedlających w okresie między końcem VIII a początkiem III w. p.n.e. tereny środkowego dorzecza Dniepru. Podstawową bazę źródłową tworzył zbiór 649 zespołów grobowych. W rozdziale 2 dokonano ogólnej charakterystyki rytuałów funeralnych stosowanych przez badane grupy ludności. Ustalono, że jedną z przyczyn stosowania wobec zmarłego określonych zwyczajów pogrzebowych może być zajmowana przez niego pozycja w hierarchii społecznej. Rozdział 3 poświęcono stratyfikacji horyzontalnej opierającej się na podziałowi społeczeństwa ze względu na płeć i wiek. Otrzymane wnioski pozwoliły na określenie statusu społecznego zmarłego w zależności od wieku i płci. Ustalono, że w przypadku wieku szczególnie mocno akcentowaną granicą była ta przypadająca na okres między 10-12 a 15 rokiem życia. W okresie tym następowała bowiem zmiany rangi społecznej polegająca na przejściu od dzieciństwa w dorosłość. Obserwacje poczynione przy analizie płci wskazały natomiast, że różnice istniejące między grobami męskimi i kobiecymi stanowią odzwierciedlenie istniejących reguł pogrzebowych. Nie wynikają one natomiast z odmiennej rangi kobiet w stosunku do mężczyzn. W rozdziale 4 dokonano rekonstrukcji struktury społecznej badanych grup ludności. Ustalono, że podstawowym wskaźnikiem pozwalającym na określenie miejsca zmarłego w hierarchii jest oszacowanie nakładu pracy przeznaczonego na dokonanie jego pochówku oraz bogactwo i różnorodność złożonego ze zmarłym wyposażenia grobowego. Przeprowadzona w oparciu o te cechy klasyfikacja zespołów grobowych, z wykorzystywaniem metod wnioskowania statystycznego, doprowadziła do wydzielenia siedmiu klas grobów, które można traktować jako miejsca pochówku osób zajmujących określone miejsce w hierarchii społecznej. Najwyższe miejsce w jej ramach zajmowali członkowie wyższych sfer. W ich skład wchodzili lokalni i ponadregionalni przywódcy różnej rangi, przedstawiciele arystokracji rodowo-plemiennej oraz członkowie elit niskiej rangi. Środkowy poziom w hierarchii zajmowała ludność szeregowa. Warstwa ta nie była jednolita i rozpadała się na dwie mniejsze grupy. Najniższy stopnień w hierarchii zajmowała niezbyt liczna ludność najuboższa. W rozdziale 5 zaprezentowane zostały uwagi na temat stratyfikacji społecznej grup ludności leśnostepowego Podnieprza okresu scytyjskiego w ujęciu chronologiczno-przestrzennym. Przeprowadzone w tym zakresie obserwacje pozwoliły na ustalenie, że populacje te nie były jednolite i różniły się między sobą niekiedy w dość istotny sposób. Ustalono także, że stopień zachodzących w czasie zmian wskazuje na to, że struktury społeczne w większości przypadków nie były tworem „stałym” ale charakteryzowały się dość dużą zmiennością. Zbadanie dynamiki przemian w stratyfikacji społecznej badanych wspólnot zachodzące w ciągu całego czasu trwania okresu scytyjskiego wykazało, że jednym z głównych czynników rzutujących na uzyskany obraz zmian była dynamika procesów etniczno-kulturowych zachodzących w tym okresie na terenach leśnostepowgo Podnieprza. W podsumowaniu zawarte zostały najważniejsze dane na temat struktury społecznej badanych populacji. Znaczną uwagę zwrócono na określenie procesów mających wpływ na otrzymany obraz struktury społecznej.

The aim of the disseration entlitled „Social stratification of the population of the forest-steppe area of the Dnieperland in the Scythian period” was to analyse of the social differentiation of the groups of people inhabiting the basin of the middle Dnieper during the period between the end of the eight and the beginning of the third century BC. The basic source database is a collection of 649 funerary complexes. The 2 nd chapter gives a general description of the funeral rituals of the studied populations. They are discussed under five main sections. It was established that one of the reasons for applying certain funeral rites to the deceased may be their position in the social hierarchy. The 3 rd chapter describes the horizontal stratification based on the division of society by gender and age. During the analysis of single and collective graves, the social status of the deceased was determined. It was found that in the case of age, the period between 10-12 and 15 years marked the crucial change in social rank, namely the transition from childhood to adulthood. The differences between male and female burials reflect rather the existing funeral rules, and are not directly linked to the different social rank of women in relation to men. The 4 th chapter is devoted to the reconstruction of the social structure of the studied population groups. It was revealed that the best indicator for the social position of deceased is the amount of work used for preparing the burial and richness and variety of the grave goods. Using the statistical methods, there were identified seven main classes of burials based on the features described above. The highest place in the social hierarchy was taken by members of the upper class, including local and supra-regional leaders of various ranks, members of the ancestral and tribal aristocracy, and members of low-ranking elites. The middle level in the hierarchy was taken by members of the „ordinary population”. This class was divided into two smaller groups. One of the lowest positions within the social system belonged to “the poorest”. The 5 th chapter presents the remarks on the chronological and regional diversity of the social stratification of the population groups of the foreststeppe Dnieperland of the Scythian period. On the basis of the analyzes carried out in this chapter, it was revealed that these populations were not homogeneous and sometimes differed significantly from one to another. The detected transformations over time of the studied social structures indicates that they were not "permanent" but were characterized by quite high variability. The study of the different groups of the Scythian period showed that one of the main factors influencing the change of the social stratification was the dynamics of the ethnic and cultural processes taking place in the forest-steppe area of Dniepreland. In the last chapter, the most important data on the social structure of the surveyed populations was summarized. Considerable attention was paid to determining the processes influencing the obtained image of the social structure.