Monografie (KNM) / Monographs (CoMS)
URI dla tej Kolekcji
Przeglądaj
Ostatnio nadesłane materiały
- PozycjaRehabilitacja 2022(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2023) Baran, Joanna; Pop, TeresaTytuł monografii Rehabilitacja 2022, podobnie jak w poprzednich latach, jest tytułem przemyślanym i mówi o badaniach prezentowanych na XIV Międzynarodowych Dniach Rehabilitacji, które odbyły się 24 lutego 2022 r. Konferencja corocznie odbywa się w Rzeszowie, w Tłusty Czwartek. Ostatnia edycja, podobnie jak poprzednia, organizowana była online ze względu na obecną pandemię COVID-19. Prezentowana monografia zawiera 21 prac poglądowych i badawczych z dziedziny rehabilitacji i fizjoterapii. Tematyka artykułów obejmuje szeroko rozumianą rehabilitację, w tym kwestie dotyczące metod neurorozwojowych stosowanych w rehabilitacji noworodków i małych dzieci, jak również metod fizjoterapii u chorych wentylowanych mechanicznie na oddziale OIOM. Zaprezentowano ponadto badania dotyczące czucia głębokiego, równowagi, składu masy ciała i inne. Publikacja stanowi cenny wkład w rozwój polskiej rehabilitacji, gdyż omówiono w niej wiele istotnych dla specjalistów z zakresu rehabilitacji medycznej i fizjoterapeutów kwestii. W dobie Internetu i innych zdobyczy cywilizacji coraz rzadziej korzystamy z aktywności fizycznej. Jej brak jest przyczyną wielu schorzeń, które zarówno w okresie ostrym, jak i przewlekłym wymagają specjalistycznej rehabilitacji i fizjoterapii. Uwzględniając poprawną analizę i interpretację wyników badań zaprezentowanych w niniejszej monografii, należy stwierdzić, że książka będzie dobrym podręcznikiem dla studentów, przyszłych fizjoterapeutów oraz fachową lekturą dla specjalistów z dziedziny rehabilitacji medycznej i fizjoterapeutów.
- PozycjaECHO Autism Poland STAT oraz kwestionariusz GQ-ASC (Q-ASC). Wykorzystanie testów przesiewowych pod kątem autyzmu w modelu ECHO Autism Poland(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2023) Rynkiewicz Agnieszka; Domarecki Patryk; Pieniążek Agata; Ossolińska Agata; Lacroix Adeline; Sykała Agata; Klecha GabrielaWedług danych Światowej Organizacji Zdrowia, zaburzenia ze spektrum autyzmu (ang. autism spectrum disorder, ASD) rozpoznawane są u 1:100 osób. Ze względu na gwałtownie rosnące potrzeby w zakresie wczesnej diagnozy, terapii i kompleksowego wsparcia osób z autyzmem, kształcenie specjalistów w szeroko rozumianych dziedzinach edukacji, zdrowia i praw obywatelskich jest niewystarczające, co prowadzi do narastania dysproporcji w dostępie do wysokiej jakości usług zwłaszcza na obszarach wiejskich. W Polsce istnieje szereg barier utrudniających wdrożenie systemu kompleksowego wsparcia dla osób z rozpoznaniem zaburzeń ze spektrum autyzmu. Należą do nich m.in. zbyt długi czas oczekiwania na diagnozę, brak spójnego powiązania pomiędzy medycznym i psychologiczno-pedagogicznym systemem wsparcia, trudności związane z orzecznictwem o niepełnosprawności, merytoryczne przygotowanie personelu medycznego do pracy z osobami z ASD czy też niedobór kompetentnych użytkowników narzędzi przesiewowych i diagnostycznych. W niniejszym opracowaniu przedstawiono założenia modelu ECHO Autism Poland, którego celem jest odpowiedź na diagnozowane potrzeby, wyzwania i trudności. ECHO Autism (Extension for Community Healthcare Outcome) to projekt, który zakłada dotarcie do specjalistów pracujących lokalnie na różnych etapach wsparcia osób z ASD w formie telementoringu. Istotą programu jest dzielenie się przy użyciu narzędzi telekomunikacyjnych wiedzą i doświadczeniem, które oparte są na dowodach naukowych. W ramach projektu organizowane są sesje telementoringu, których istotą jest dzielenie się wiedzą ekspercką z lokalnie działającymi specjalistami. Ze względu na zidentyfikowane w Polsce bariery w prowadzeniu kompleksowej opieki nad osobami z zaburzeniami ze spektrum autyzmu zaistniała potrzeba dostosowania założeń ECHO Autism do polskich warunków. Za szczególnie ważne w perspektywie polskiego systemu wsparcia zostały uznane tematy wczesnego przesiewu w kierunku zaburzeń ze spektrum autyzmu oraz opieka nad dotychczas zaniedbywanymi grupami pacjentów takimi jak autystyczne dziewczęta i kobiety. W niniejszym opracowaniu przedstawiono tematykę STAT (ang. Screening Tool for Autism in Toddlers and Young Children) oraz jego potencjalnego wykorzystania do wczesnego przesiewu w kierunku zaburzeń neurorozwojowych przy wykorzystaniu modelu ECHO Autism STAT. Poruszono także kwestię wykorzystania kwestionariusza GQ-ASC (Q-ASC) dla dziewcząt i kobiet z autyzmem. W drugiej części opracowania przedstawiono wzory formularza przypadku klinicznego, kwestionariusza GQ-ASC (Q-ASC) oraz protokołu STAT wybrane jako ważne z punktu widzenia priorytetowych działań projektu ECHO Autism Poland. Udział w inicjatywach i przedsięwzięciach przygotowanych w ramach aktywności globalnej społeczności ECHO Autism są bezpłatne dla uczestników.
- PozycjaNursing in interdisciplinary healthcare(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2023) Bartosiewicz Anna; Nagórska Małgorzata; Więch PawełThe concept of nursing has exceeded its traditional boundaries and has become an essential element of interdisciplinary care. The constantly evolving healthcare sector, in the face of increasingly complex patient needs and medical advancements, has necessitated a paradigm shift in this profession. Nursing, which combines patient care, education, and advocacy, plays a pivotal role in this transformation. The works presented in the monograph demonstrate the dynamic changes in interdisciplinary nursing as an approach that integrates knowledge and skills from various fields to provide patients with the highest quality of care. Interdisciplinary nurses see each patient as a whole and tailor their care to their needs. They recognize the interrelationships between the physical, psychological, social, and spiritual aspects of a patient’s health to provide holistic and patient-centered care. Interdisciplinary nursing care and the changing roles and responsibilities of nurses emphasize their contributions to care coordination, health promotion, and patient education. The research conducted covers all aspects of modern health care and its impact on the well-being of patients and the health care system. The work highlights the challenges of implementing and maintaining interdisciplinary health care models and the need for ongoing education and professional development. It introduces readers to the dynamic world of interdisciplinary nursing care.
- PozycjaWybrane badania naukowe w kulturze fizycznej. Tom 1(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2023) Zadarko, Emilian; Przednowek, KarolinaMonografia pt. „Wybrane badania naukowe w kulturze fizycznej” jest publikacją zawierającą oryginalne prace badawcze pracowników Instytutu Nauk o Kulturze Fizycznej oraz studentów Uniwersytetu Rzeszowskiego. Artykuły pogrupowane są w cztery sekcje: „Sport”, „Wychowanie fizyczne”, „Zdrowie i aktywność fizyczna” oraz „Varia”. Wszystkie prace dotyczą problematyki z obszarów kultury fizycznej i są wynikiem współpracy naukowej pracowników dydaktycznych i badawczo-dydaktycznych INoKF ze studentami z kierunku m.in. wychowanie fizyczne w ramach prowadzonych pracowni kierunkowych, seminariów oraz działalności kół naukowych. Dodatkowo monografia skupia wybrane prace badawcze zaprezentowane podczas konferencji „Kultura fizyczna i zdrowie w dobie XXI wieku” organizowanej przez INoKF.
- PozycjaHipermetylacja promotora genu CDH1 w DNA komórek jako biomarker progresji raka jamy ustnej(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2023) Robert BrodowskiNowotwory złośliwe rejonu głowy i szyi są szóstymi najczęściej występującymi na świecie nowotworami w populacji ludzi, z liczbą 650 000 rozpoznawanych każdego roku nowych zachorowań i liczbą 350 000 zgonów. Wśród tej grupy nowotworów najczęściej występuje rak kolczystokomórkowy jamy ustnej (Oral Squamous Cell Carcinoma – OSCC), który rozpoznawany jest w 90% złośliwych nowotworów jamy ustnej i 38% wszystkich nowotworów głowy i szyi. Z uwagi na dużą liczbę nowych rozpoznań i stale postępujący wzrost nowych zachorowań, zwłaszcza w powiązaniu z wysoką śmiertelnością i niskim odsetkiem przeżyć 5-letnich, rak jamy ustnej stanowi poważny problem medyczny, mający znaczący wpływ na różne aspekty zdrowia publicznego, jak również niosący skutki społeczno-ekonomiczne. Najnowsze dane epidemiologiczne przedstawione przez Krajowy Rejestr Nowotworów dotyczą roku 2019, w którym odnotowano 2168 zachorowań na raka jamy ustnej, w tym 1726 przypadków dotyczyło mężczyzn i 442 kobiet. W roku tym odnotowano 1428 zgonów spowodowanych rakiem jamy ustnej, w grupie tej było 1165 mężczyzn i 263 kobiety. Według powołanego rejestru w czasie dekady 2010–2020 w województwie podkarpackim na nowotwory złośliwe jamy ustnej zachorowało ogółem 1044 chorych, w tym 819 mężczyzn i 225 kobiet. W okresie tym z powodu nowotworów jamy ustnej zmarło ogółem 753 chorych, wśród których było 636 mężczyzn i 117 kobiet. Pomimo dużego postępu w działaniach prewencyjnych oraz znaczącego rozwoju narzędzi i technik terapeutycznych raka jamy ustnej, odsetek 5-letnich przeżyć chorych z OSCC pozostaje na niezmienionym poziomie od ponad 20 lat. Złe wyniki i prognozy dla chorych związane są ściśle z późnym rozpoznaniem raka i rozpoczęciem procesu terapeutycznego, często w zaawansowanym stadium choroby nowotworowej, z naciekaniem przez nowotwór tkanek otaczających, przerzutami do regionalnych węzłów chłonnych i rzadziej z przerzutami odległymi do innych narządów. Odległe wyniki leczenia raka jamy ustnej są nadal niezadowalające i w badaniach epidemiologicznych nie ulegają poprawie od wielu lat, dlatego też tak ważne są badania ukierunkowane na poszukiwania nowych biomarkerów, pozwalających na precyzyjne monitorowanie przebiegu procesu nowotworowego i podjęcia niezwłocznej terapii w przypadku stwierdzenia wzrostu miana markera nowotworowego u chorego, u którego nie wystąpiły jeszcze objawy kliniczne. Jedną z dróg badawczych, mających na celu opracowanie biomarkera nowotworu, są badania z zakresu epigenetyki, której odkrycia mogą być przełomowe, zarówno w zrozumieniu i poznaniu mechanizmów onkogenezy, konstruowaniu testów pozwalających wykryć u chorego markery raka, jak i w syntezie leków onkologicznych. Rozwój nowotworu w organizmie następuje w wyniku jednoczesnych zmian genetycznych i epigenetycznych. W procesie nowotworzenia duże znaczenie mają mechanizmy epigenetycznej regulacji ekspresji genów (z greckiego epi – ponad genomem), obejmujące dziedziczne, lecz potencjalnie odwracalne, zmiany ekspresji genów, kodowane przez modyfikacje genomu i komponenty chromatyny, jednak bez zmian w sekwencji DNA. Jednym z epigenetycznych mechanizmów zmian w prawidłowym łańcuchu DNA jest proces metylacji. Epigenetyczne zmiany wzorca metylacji DNA zaobserwowano w wielu typach nowotworów i uważa się, iż odgrywają one zasadnicze znaczenie w kancerogenezie. Zmiany epigenetyczne obserwowano we wczesnych stadiach rozwoju nowotworu i są uznawane za nieprawidłowości niezbędne do nowotworzenia tkankowego i progresji rozwoju raka. Różne typy nowotworów wyrażają charakterystyczne wzorce metylacji, ale mają również wspólne cechy zmian epigenetycznych, które wykorzystywane są we wczesnym wykrywaniu nowotworów, umożliwiają śledzenie ich progresji i mają pewne znaczenie w ocenie rokowania. Na świecie obserwowany jest szybki postęp technologiczny umożliwiający wykrywanie i monitoring zmian epigenetycznych w tkankach człowieka, co wykorzystywane jest w praktyce klinicznej jako wczesne biomarkery zmian rakowych oraz markery progresji procesu nowotworowego. Proces metylacji polega na przyłączeniu grupy metylowej do piątego węgla pierścienia cytozyny, niemniej procesowi temu ulega jedynie 3–4% wszystkich cytozyn w DNA. Zmiany w metylacji DNA rozpoznawane są jako pierwszy epigenetyczny biomarker związany z rozwojem nowotworu, zmieniający prawidłowe funkcjonowanie genu i obejmują one hipermetylację, hypometylację oraz zablokowanie imprintingu. Epigenetyczne zaburzenia metylacji rozwijają się stopniowo w toczącym się procesie kancerogenezy. Hipermetylacja wysp CpG pojawia się wcześnie w tym procesie, a liczba metylowanych wysp CpG sukcesywnie rośnie wraz z rozwojem nowotworu i progresji złośliwości raka. Rozpoczyna się proces rozpowszechniania się metylacji nowych wysp CpG, który zajmuje coraz większe obszary genomu. Prawdopodobnie jest to skutkiem starzenia się genomu oraz wynikiem działania mediatorów stanu zapalnego i stresu oksydacyjnego w komórce. Gen CDH1 znajduje się na dłuższym ramieniu chromosomu 16, w locus 16q22.1 i koduje białko E-kadherynę. E-kadheryna jest homodimerem transmembranowym o masie cząsteczkowej 120 kD zbudowanej z 882 reszt aminokwasowych. Badania naukowe oceniające ekspresję E-kadheryny w różnych typach raka wykazały kluczową rolę tego białka podczas progresji i inwazji nowotworu. Niski poziom aktywności lub brak E-kadheryny jest ściśle związany ze zmianami w funkcjonowaniu i ruchliwość komórek, co skutkuje większą liczbą przerzutów raka do tkanek. Podobnie jak w przypadku innych nowotworów złośliwych, wykazano korelację między niską ekspresją E-kadheryny i bardziej agresywnym przebiegiem OSCC. Niska ekspresja lub brak białka E-kadheryny jest skutkiem zablokowania genu supresorowego CDH1 kodującego to białko. Najistotniejszym mechanizmem osłabienia ekspresji lub całkowitego zablokowania powstawania E-kadheryny jest hipermetylacja promotora genu CDH1. Zredukowana ekspresja E-kadheryny jest główną przyczyną dysfunkcji adhezji międzykomórkowej i zaburzenia hamowania kontaktowego komórek, co skutkuje, w zależności od nasilenia procesu, częściową lub całkowitą redukcją przylegania komórek potomnych w tkance nowotworowej, a w konsekwencji zwiększoną zdolnością do naciekania tkanek otaczających pierwotny guz oraz wczesną zdolnością do tworzenia przerzutów. Celem pracy była ocena wpływu zaburzeń epigenetycznych w mechanizmie hipermetylacji promotora genu CDH1 w DNA komórek nowotworowych oraz w DNA komórek prawidłowych, na przebieg kliniczny, dynamikę i rokowanie raka jamy ustnej. Badanie miało charakter retrospektywny. Spośród chorych leczonych z powodu raka jamy ustnej w Klinice Chirurgii Szczękowo-Twarzowej Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego w Rzeszowie, Poradni Onkologicznej Podkarpackiego Centrum Onkologii oraz preparatów histologicznych pozyskanych z Zakładu Patomorfologii Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego w Rzeszowie. Wśród tych chorych było 58 mężczyzn i 21 kobiet. Komisja Bioetyczna Uniwersytetu Rzeszowskiego, uchwałą Nr 14/01/2019, wyraziła zgodę na przeprowadzenie badania metylacji genu supresorowego CDH1 w ramach projektu badawczego: „Molekularne zaburzenia w różnych typach nowotworów i chorobach o podłożu autoimmunologicznym”. W badaniu poszukiwano wpływu hipermetylacji genu supresorowego CDH1 w DNA komórek raka jamy ustnej oraz DNA komórek prawidłowych z marginesu operacyjnego po wycięciu raka na przebieg kliniczny i wyniki leczenia chorych operowanych z powodu raka jamy ustnej. Główne badania dotyczyły korelacji między hipermetylacją CDH1 a czasem wystąpienia wznowy procesu nowotworowego, czasem wystąpienia przerzutów do regionalnych węzłów chłonnych szyi, przerzutów odległych oraz przeżyciami chorych. Badania prowadzono w kontekście poszukiwania odpowiedzi na pytanie, czy hipermetylacja genu CDH1 może być wykorzystana jako biomarker do monitorowania chorych po operacji raka jamy ustnej. Analiza otrzymanych w badaniu wyników pozwoliła wysnuć wnioski, które mogą być przydatne w procesie leczenia raka jamy ustnej. W badaniach własnych wykazano istotną statystycznie korelację między hipermetylacją genu supresorowego CDH1 w DNA komórek raka jamy ustnej a częstością wystąpienia przerzutów do węzłów chłonnych szyi po pierwotnej operacji raka. Wiedza ta może być wykorzystana do częstszego badania chorych po operacji raka jamy ustnej, u których stwierdzono hipermetylację genu CDH1, aby w przypadku wykrycia przerzutów do regionalnych węzłów chłonnych, jak najszybciej rozpocząć odpowiednie leczenie. Ponadto informacja o hipermetylacji genu CDH1 w DNA komórek raka jamy ustnej może być użyteczna w planowaniu szerszego zakresu resekcji blokowej nowotworu, zwłaszcza w odniesieniu do regionalnych węzłów chłonnych szyi, aby zmniejszyć ryzyko rozwoju przerzutów raka w kolejnych piętrach węzłów chłonnych szyi. Ponadto badania własne potwierdzają obserwacje poczynione w kwestii czasu wystąpienia przerzutów do węzłów chłonnych szyi, który był o 4 miesiące krótszy w grupie chorych ze stwierdzoną hipermetylacją genu CDH1 w DNA komórek raka jamy ustnej. Badania wykazały także dodatnią i statystycznie istotną korelację hipermetylacji DNA w genie CDH1 dla grupy chorych nadużywających alkoholu. W badaniach własnych dowiedziono brak statystycznej korelacji między hipermetylacją genu CDH1 w DNA komórek raka jamy ustnej i komórek prawidłowych marginesu operacyjnego a częstością: wystąpienia wznowy miejscowej procesu nowotworowego w jamie ustnej, czasem wystąpienia wznowy miejscowej, wystąpieniem przerzutów odległych, czasem wystąpienia przerzutów odległych i czasem wystąpienia przerzutów do regionalnych węzłów chłonnych. Badania własne poszerzyły wiedzę na temat molekularnego podłoża onkogenezy raka płaskonabłonkowego jamy ustnej, łącząc analizę poziomu ekspresji genu supresorowego CDH1 z określeniem stopnia metylacji regionów promotorowych badanego genu oraz z ich wpływem na przebieg kliniczny choroby nowotworowej i wyniki leczenia. Kontynuowanie badań epigenetycznych może w przyszłości przyczynić się do opracowania panelu biomarkerów użytecznych klinicznie, wspomóc diagnostykę raka jamy ustnej oraz stać się fundamentem do opracowania nowych metod terapeutycznych i leków przeciw nowotworowych, opartych na mechanizmach epigenetycznych.