Niniejszy artykuł stanowi próbę przybliżenia problemu wkładu archeologii w kreowanie narodowej tożsamości. Autorka postanowiła nie poświęcać zbyt dużej uwagi z reguły dobrze poznanym kwestiom kształtowania nacjonalizmów XIX i początku XX w., orientując tym samym swoje rozważania na przykłady bardziej współczesne. Taki dobór materiału badawczego pozwolił na uchwycenie dynamiki opisywanych procesów z uwzględnieniem oporów i trudności hamujących, a często blokujących tworzenie mitów narodowotwórczych. Przegląd wielu przypadków z różnych części świata prowadzi do stwierdzenia, że przeszłość i spuścizna materialna odgrywają ważną rolę w kształtowaniu samoświadomości obywateli. Jest to czynnik na tyle istotny, że bardzo często podlega manipulacjom czy wręcz fałszerstwom celem stworzenia fundamentu pod rodzące się odrębne byty państwowe.