Galicja. Studia i materiały

URI dla tego Zbioruhttp://repozytorium.ur.edu.pl/handle/item/2074

Potrzeba wydawania rocznika poświęconego dziejom Galicji została zasygnalizowana już w wiosną 2009 r., kiedy w Instytucie Historii Uniwersytetu Rzeszowskiego rozpoczął swe prace Międzynarodowy Zespół Badawczy „Galicja 1772-1918”. Efektem prac Zespołu skupiającego historyków z Austrii, Czech, Polski, Słowacji, Ukrainy i Węgier było sześć międzynarodowych konferencji zorganizowanych w Rzeszowie, Przemyślu, Poznaniu i Lwowie, których pokłosiem są m.in.: „Galicja 1772-1918. Problemy metodologiczne, stan i potrzeby badań”, red. A. Kawalec, W. Wierzbieniec, L. Zaszkilniak, t. 1-3, Rzeszów 2011; „Galicja a powstanie styczniowe”, red. M. Hoszowska, A. Kawalec, L. Zaszkilniak, Warszawa-Rzeszów 2013; „Galicyjskie drogi i bezdroża: studium infrastruktury, organizacji i kultury podróżowania”, red. J. Kamińska-Kwak, Rzeszów 2013; „Życie codzienne, gospodarka, kultura i społeczeństwo polskie w latach 1772–1918. Rozprawy z dziejów ziem polskich w okresie zaborów”, red. W. Łazuga i D. Szymczak, Poznań 2015; „Między polityką, historią a pamięcią historyczną. Studia z dziejów Polski okresu porozbiorowego”, red. W. Łazuga i S. Paczos, Poznań 2015; „Kobieta w Galicji. Nowoczesność i tradycja”, seria: Galicja i jej dziedzictwo, red. J. Kamińska-Kwak, S. Kozak, D. Opaliński, (w druku Rzeszów 2016). Działy pisma: • Rozprawy i artykuły • Źródła i materiały • Recenzje, omówienia • Bibliografia Galicji • Kronika/sprawozdania

Przeglądaj

Aktualnie wyświetlane 1 - 20 z 313

A contribution to the demographic characteristic of people who received the right of belonging to a gmina at the beginning of the 20th century (as illustrated by the cases of Lviv and Cracow)
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2020) Rejman, Sabina
The article was based on the statistical data from “Wiadomości Statystyczne o Mieście Lwów” and “Statystyka Miasta Krakowa”. These sources can provide conclusions about groups which undertook migration, most often an internal one within the Austro-Hungarian Monarchy. The analysis of statistical data suggests that Cracow was a city more open to admitting migrants to its gmina and admitted them more than Lviv. Both cities preferred men, middle-aged or older, married couples, with means of support, Austrian citizens from Galicia. Cracow made more exceptions to this rule by admitting people from other countries of the Monarchy and foreigners. The Lviv councillors’ preferences were more conservative; however, in this city they decided voluntarily, while in Cracow, most people were admitted on the basis of the prescription of the right of belonging.
„A najprzód Najwyższemu Stwórcy za wszystkie dobrodziejstwa składam dzięki...” Duchowieństwo eparchii przemyskiej wobec Boga i religii w świetle testamentów 1817–1827
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2023-12-28) Lecyk, William
Artykuł odnosi się do religijności duchowieństwa greckokatolickiego z terenu eparchii przemyskiej. Analizę oparto na testamentach duchownych z lat 1817–1827 z zasobu Archiwum Państwowego w Przemyślu. Elementy religijne występują najczęściej w formie inwokacji dewocyjnej, krótkiej refleksji, będącej pozostałością staropolskiej arengi, w dyspozycjach pogrzebowych oraz w postaci motywu „sądu boskiego” i błogosławieństwa. Analiza wykazała, że wspomniane elementy nie są powszechne w badanych testamentach, a treść z reguły ograniczona. Autor stara się odpowiedzieć na pytanie, jakie są powody tego zjawiska oraz co analizowane testamenty przekazują na temat religijności tej grupy społecznej.
„Aby czynić i działać społecznie, potrzeba wprzód znać drogi i cele, mieć obrachunki i programy”. O różnych płaszczyznach działalności ormiańskiego arcybiskupa Józefa Teodorowicza
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2023-12-28) Załęczny, Jolanta
Artykuł koncentruje się na działalności społecznej arcybiskupa Józefa Teodorowicza (1864–1938). W latach 1902–1914 był posłem Sejmu Krajowego, członkiem Rady Szkolnej Krajowej, zasiadał w Izbie Panów w Wiedniu (1914–1918). W odrodzonej Polsce był posłem (1919–1922), a potem senatorem (1922–1923). Dużą wagę przykładał do edukacji młodego pokolenia. Był mocno zaangażowany w szerzenie oświaty. Występował w obronie prawa dzieci i młodzieży do nauczanie po polsku w każdym z trzech zaborów. Dostrzegał potrzebę kształcenia kobiet, zabiegał o szerzenie oświaty na wsi. Szczególnie dużo uwagi poświęcał sprawom wychowania w szkole i rodzinie. Patronował powstawaniu nowych szkół i organizacji.
Activities of the Association of the Ladies of Charity of St. Vincent de Paul in Kraków during World War I
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2023-12-28) Włodyka, Aleksandra
Associations of the Ladies of Charity of St Vincent de Paul were established in the Polish lands in the 1850s. One of the first association was founded in Kraków. The aim of this article is to present the activities of the Ladies of Charity and the Steward Maids [Panny Ekonomki] in the years before and during World War I. The members of the association provided the sick poor with emergency care such as making bandages or providing food and other daily necessities. In addition to material assistance, great emphasis was also placed on the religious aspect of the wards’ lives. From the beginning of the 20th century, the Steward Maids concentrated on their work in the infirmary and, during the war, on organising nursing courses.
Adam Redzik, Roman Duda, Marian Mudryj, Łukasz Tomasz Sroka, Wanda Wojtkiewicz-Rok, Józef Wołczański, Andrzej Kajetan Wróblewski, „Akademia Militans. Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie”, całość zredagował, wstępem i zakończeniem opatrzył Adam Redzik, Kraków 2015, ss. 1302.
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2016) Sierżęga, Paweł
Adam Świątek, „Gente Rutheni, natione Poloni. Z dziejów Rusinów narodowości polskiej w Galicji”, Kraków 2014, ss. 510
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2015) Hoff, Jadwiga
Adolf Nowaczyński jako rewelator conditio Polonica. Retrospektywa postkolonialna
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2024-12) Nakoneczny, Tomasz
Artykuł dotyczy Adolfa Nowaczyńskiego, pochodzącego z Galicji pisarza, dramaturga, publicysty i myśliciela politycznego okresu Młodej Polski i Dwudziestolecia, w kontekście wybranych wątków polskich studiów postkolonialnych. Doświadczenie galicyjskie Nowaczyńskiego ukształtowało jego stosunek do polskiej prowincjonalności przeciwstawianej przezeń zachodnim centrom cywilizacyjnym. Ów biograficzno-ideowy punkt wyjścia stał się zaczynem szerszej wizji polskiej historii i polskiego charakteru narodowego. Myślenie Nowaczyńskiego, wpisujące się we współczesne matryce (post)kolonialne (vide rola podziałów centro-peryferyjnych), wyróżnia zarazem pragmatyczny, antyesencjalistyczny stosunek do narodowej przeszłości oraz poszukiwanie sposobów przezwyciężenia odziedziczonych po niej zależności poprzez działania ukierunkowane na realizację konkretnych celów społecznych i politycznych (vide postulat aktywnej polityki morskiej).
Andrzej Zwoliński, „Lwowskie okruchy historii”, Wydawnictwo AA, Kraków 2018, 256 ss.
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2019) Olechowski, Piotr
Antoni Godziemba Wysocki in anecdotes and in the light of his own work (a reconnaissance study)
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2024-12) Samborska-Kukuć, Dorota
Antoni Godziemba Wysocki was known in the literary circles of Lviv in the early 20th century as a friend of Zapolska, the prototype of the hero of two of her controversial novels depicting life in the Lviv underworld. He published short prose forms, social and historical novels, essays, and literary reviews in Galician publications. He was the founder of the Independent Theater, where he staged highly ambitious plays. Today, he is a nearly forgotten author as no researcher has devoted much attention to him. However, it should be emphasized that reviews of his works were favorable, sometimes even enthusiastic (as in the case of Zabawy mędrców [Games of the Sages]). It is worth recalling this writer and reintroducing him to the history of Polish literature, even in a brief outline.
Architektura galicyjskich dworców kolejowych (na wybranych przykładach drugorzędnych linii kolejowych)
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2020) Stojak, Grażyna
W artykule zajęto się przemianami, jakie zachodziły w architekturze drugorzędnych stacji kolejowych na obecnym Podkarpaciu, m.in.: w Rozwadowie, Tarnobrzegu, Mielcu, Zbydniowie, Nadbrzeziu, Nisku, Strzyżowie, Czudcu, Boguchwale. Badaniami objęto dworce na liniach: Dębica – Nadbrzezie z odnogą do Rozwadowa, a także Jasło – Rzeszów. Na podstawie analizy planów została scharakteryzowana m.in. struktura przestrzenna poczekalni, pomieszczeń restauracyjno-barowych dla podróżnych, kas, mieszkań pracowniczych. Podjęto próbę nakreślenia przekształceń wnętrz stacji kolejowych pod kątem ich funkcji użytkowych. Na przykładzie stacji w Rozwadowie zaprezentowano m.in. plany budowy łaźni natryskowych dla wycofującego się wojska z frontu w 1916 r. W tekście zajęto się również próbą ukazania ekonomicznego znaczenia tzw. linii gospodarczych dla rozwoju obecnego Podkarpacia i warunków podróżowania koleją po liniach drugorzędnych.
Artysta w drodze. Wędrówki muzyka Stanisława Bursy nie tylko po Galicji z przełomu XIX i XX wieku
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2020) Fink, Kinga
Stanisław Bursa (1865–1947) reprezentował typ XIX-wiecznego artysty wszechstronnego, znanego jako śpiewak (tenor), dyrygent, kompozytor i pedagog. Równolegle budował swoją karierę urzędniczą (pracownik Towarzystwa Wzajemnych Ubezpieczeń w Krakowie). Życie Bursy do 1914 r. naznaczone było doświadczeniem podróży i ciągłą zmianą miejsca zamieszkania. Przemieszczał się po Galicji jako urzędnik asekuracyjny, odbywał podróże edukacyjne, wyjeżdżał w celach leczniczych, odwiedzał liczną rodzinę. Regularne wędrówki artystyczne po Galicji i terenach zaboru pruskiego oraz Śląska, podejmowane od pierwszej dekady XX w., stwarzały też możliwość dodatkowego zarobkowania. W niniejszym opracowaniu autorka koncentruje się na zagadnieniu mobilności i jej wpływie na przebieg kariery artystycznej nie tylko z punktu widzenia migracji wewnętrznej, ale także mobilności w rozumieniu zdolności do działania na wielorakich polach w sferze zawodowej.
Badania nad historią polskiej inteligencji w okresie zaborów
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2024-09) Molik, Witold
Prezentowany tekst to próba charakterystyki badań nad historią polskiej inteligencji w okresie zaborów, które prowadzono od lat sześćdziesiątych XX w. w ramach dwóch nurtów, traktujących inteligencję jako warstwę społeczno-zawodową i warstwę opiniotwórczą, wywierającą wielostronny wpływ na polskie społeczeństwo. Niniejszy artykuł nie rości sobie pretensji do wyczerpania poruszonego bardzo obszernego tematu ani w aspekcie metodologicznym, ani w aspekcie praktycznych postulatów badawczych. Wyraża przede wszystkim stanowisko autora i jest zaproszeniem do dyskusji o przyszłości badań, także w zakresie historii społecznej, nad dziejami inteligencji polskiej w okresie zaborów, zwłaszcza w Galicji.
Bazy danych w opracowywaniu galicyjskich ksiąg metrykalnych
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2018) Ziobro, Wojciech; Waśko, Radosław
W artykule poruszone zostały kwestie związane z dostępnością, rozproszeniem i stanem zachowania galicyjskich ksiąg metrykalnych, które – wydawać by się mogło – stanowią obecnie główny problem, z jakim zetknąć się może badacz chcący zająć się tym źródłem. Nie bez znaczenia jest również masowy charakter metrykaliów, co z jednej strony stanowi o ich walorze, z drugiej zaś utrudnia pełne wykorzystanie potencjału informacyjnego. To właśnie tej kwestii poświęcona została dalsza część artykułu, gdzie autorzy przedstawiają własną propozycję zmierzenia się z tym problemem, prezentując przygotowany przez siebie zbiór gotowych baz danych „Galicyjskie księgi metrykalne”, który poprzez zaprojektowane formularze, gotowe kwerendy i szereg ułatwiających pracę funkcji ma za zadanie usprawnić i przyśpieszyć badania nad naturalnym ruchem ludności prowadzone z wykorzystaniem tego cieszącego się dużym zainteresowaniem źródła.
Benedykta Dybowskiego program odrodzenia ludzkości
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Słoniowska, Anna
Benedykt Dybowski, badacz Bajkału i Kamczatki, mniej znany jest z działalności pedagogicznej i filozoficznej. Przedmiotem niniejszego artykułu jest okres lwowski jego twórczości, trwający od 1884 r. aż do śmierci. Na uwagę zasługują m.in. jego progresywne poglądy na temat roli kobiet w społeczeństwie, nowatorskie postulaty wprowadzenia zunifikowanego, międzynarodowego języka oraz ujednolicenia religii, a także propozycje oparcia nauk nieempirycznych na wynikach badań przyrodniczych. Był jednym z prekursorów ewolucjonizmu na ziemiach polskich. Konsolidacja myśli biologicznej i filozoficznej zaowocowała stworzonym przez Dybowskiego utopijnym programem odrodzenia ludzkości.
Bibliografia prac dra hab. prof. UR Mariana Stolarczyka 1971–2019
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2024-09) Kuzicki, Jerzy
„Biuletyn Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej” 2009, nr 1, 196 ss.; 2012, nr 2, 256 ss.; 2015, nr 3, 224 ss.; 2017, nr 4, 244 ss.
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2018) Kozak, Szczepan
Blaski i cienie kuratorii literackiej Lubomirskich w Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich w latach 1827–1944
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2017) Matwijów, Maciej
Zgodnie z ustawami fundatora Zakładu Narodowego im. Ossolińskich Józefa Maksymiliana Ossolińskiego do zadań kuratorii literackiej (tj. naukowej) należało kierowanie i nadzór nad działalnością instytucji, przede wszystkim w zakresie spraw administracyjno-majątkowych i personalnych. Stanowisko kuratorów literackich w latach 1827–1944 pełnili ordynaci przeworscy z rodziny Lubomirskich (Henryk w latach 1827–1850, Jerzy w latach 1847–1851 i 1869–1872 oraz Andrzej w latach 1882–1944), ewentualnie prawni opiekunowie ordynacji przeworskiej (Kazimierz Krasicki w latach 1872–1882), z wyjątkiem lat 1851–1869, kiedy władze austriackie w Galicji z przyczyn politycznych powierzyły to stanowisko Maurycemu Dzieduszyckiemu. Główną zasługą kuratorii literackiej było utrzymanie wyznaczonego przez Ossolińskiego charakteru instytucji jako polskiej placówki narodowej w okresie realizowanego przez administrację austriacką w Galicji w latach 30. XIX w. antypolskiego kursu polityki. Kuratorzy literaccy położyli także duże zasługi na polu zapewnienia ZNiO dodatkowych źródeł finansowania (m.in. poprzez uzyskanie prawa do druku podręczników szkolnych w 1876 r.). W latach 1847–1913 kuratorzy literaccy i mianowani przez nich wicekuratorzy wzięli na siebie ciężar bezpośredniego zarządzania instytucją. Co prawda powodowało to konflikty kompetencyjne z kolejnymi dyrektorami Zakładu – Augustem Bielowskim i Wojciechem Kętrzyńskim, ale jednocześnie pozwoliło im na skupienie się na działalności naukowej i opracowaniu zbiorów bibliotecznych. Henryk Lubomirski i jego syn Jerzy przyczynili się także do pomnożenia zbiorów muzealnych Zakładu, ofiarowując na jego rzecz posiadaną przez siebie dużą kolekcję obrazów, grafiki i numizmatyki, która stała się podstawą do uruchomienia w 1869 r. Muzeum ich imienia w Zakładzie. Negatywnym aspektem kuratorii literackiej sprawowanej przez Andrzeja Lubomirskiego było traktowanie gmachu Zakładu jako swego rodzaju prywatnej siedziby z uszczerbkiem dla potrzeb bibliotecznych i muzealnych instytucji oraz podejmowanie niekiedy nazbyt arbitralnych i nieprzemyślanych decyzji w jej sprawach.
Bóg, religia i wiara w twórczości Alojzego Felińskiego
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2023-12-28) Patro-Kucab, Magdalena
Artykuł dotyczy selektywnej analizy wybranych utworów Alojzego Felińskiego w celu ukazania w nich odwołań do Boga, religii i wiary chrześcijańskiej. Mając na względzie twórczość poety związanego z Krzemieńcem, podejmuje się próbę zaprezentowania utworów będących paradną oprawą lojalistycznych kazań państwowych w wieku XIX, stanowiących rodzaj błagalnych pieśni adresowanych do Boga w sprawie Polski i jej króla. Zwraca się też uwagę na mowę okolicznościową adresowaną do młodzieży, w której podkreśla się wagę religii w życiu ówczesnych ludzi. Celem artykułu jest więc próba udowodnienia, że twórczą inspirację dla krzemieńczanina tworzącego w zgodzie z nurtem klasycznym stanowiła między innymi wiara chrześcijańska.
Bohdan Janusz – polsko-ukraiński miłośnik historii i pamiętnikarz o początkach Wielkiej Wojny
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2021) Woś, Paweł
Artykuł zajmuje się prezentacją oblicza społeczno-politycznego Lwowa w okresie pierwszej wojny światowej na podstawie wspomnień Bohdana Janusza. Zapiski obejmujące początkowy okres wojny z perspektywy polsko-ukraińskiego badacza kultury i przeszłości Lwowa oraz Galicji Wschodniej przełożyły się nie tylko na silny kontekst emocjonalny opisywanych wydarzeń, ale także w pełni odzwierciedlają atmosferę panującą w mieście. Zróżnicowanie przekazu egodokumentów, ze względu na status społeczny ich autora, pozwala na znaczne przybliżenie portretu zbiorowego mieszkańców Lwowa.
Boże Narodzenie i Wielkanoc w życiu codziennym mieszkańców Tarnowa i Rzeszowa na przełomie XIX i XX wieku w świetle prasy lokalnej
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2018) Rejman, Sabina
Na przełomie XIX i XX w. w Galicji dokonywały się przemiany gospodarcze i społeczne, które zapoczątkowały proces modernizacji społeczeństwa. Chociaż podstawą utrzymania ludności pozostało rolnictwo, a kultura ludowa określała rytm pracy i świętowania, pojawiały się oznaki zmian, szczególnie w większych miastach. W Galicji Zachodniej do takich zaliczano między innymi Tarnów i Rzeszów. Czas Adwentu i Bożego Narodzenia oraz Wielkiego Postu i Wielkanocy dokumentowała prasa lokalna. Szczególne znaczenie miały tytuły ukazujące się w długim przedziale czasowym – w Tarnowie „Pogoń"(1881–1914), a w Rzeszowie „Głos Rzeszowski” (1897–1920). W omawianych okresach roku liturgicznego na przygotowania do świąt oraz na zwyczaje i obyczaje świąteczne składały się: wydarzenia kulturalne realizowane przez artystów amatorów z myślą o zebraniu datków na działalność dobroczynną, wieczorki patriotyczne, występy profesjonalnych artystów, wykłady powszechne i uniwersyteckie, przygotowywanie prezentów (Mikołaj, Gwiazdka), udział w rekolekcjach (Wielki Post), zakup artykułów na świąteczne stoły (w tym także tych reklamowanych w prasie), wysyłanie świątecznych kartek lub zamiast nich składanie datków na cele dobroczynne (szczególnie na Towarzystwo Szkoły Ludowej); śledzenie zmian pogody, terminów ferii świątecznych, nadzwyczajnego rozkładu pociągów; lektura okolicznościowych tekstów prozatorskich i poetyckich, dbałość o pielęgnowanie tradycji świątecznych w rodzinach, solidaryzm z Polakami z innych zaborów, nadzieja wyrażana w składanych przez czasopisma życzeniach świątecznych na odzyskanie przez Polskę niepodległości.

Przeglądaj

Przeglądanie Galicja. Studia i materiały według Tytuł