Przemiany kulturowe i osadnicze na Roztoczu Środkowym i w Kotlinie Zamojskiej od środkowej epoki brązu do wczesnej epoki żelaza

Kotlina Zamojska i Roztocze Środkowe w XVIII wieku BC zostały zasiedlone przez ludność kultury trzcinieckiej, która swoich zmarłych chowała pod kurhanami. Skupiskowy charakter osadnictwa odzwierciedlał struktury rodzinne i przejście od początkowej gospodarki pasterskiej do późniejszej rolniczo-hodowlanej. W XII stuleciu BC prawdopodobnie za sprawą przybyłych z Polski środkowej grup ludzkich powstała kultura łużycka, z ciałopalnym obrządkiem pogrzebowym i gospodarką rolniczo-hodowlaną. Jej specyficzne cechy wynikające z wpływów zewnętrznych (kultury Noua, Gáva i wysockiej) oraz wcześniejszego podłoża trzcinieckiego, pozwoliły wydzielić grupę lubelską kultury łużyckiej. Na niewielkich, płaskich cmentarzyskach ciałopalnych występowały skupiska grobów, podobnie osady tworzyły układy skupiskowe, co było odbiciem związków rodzinnych. Na przełomie HaB3 i HaC1 nastąpiła wyraźna zmiana kulturowa, widoczna głównie w ceramice, co przypisuje się wpływom wschodnim (kimmeryjskim, potem scytyjskim). W okresie HaD pojawiła się na tym terenie ludność kultury pomorskiej, z gospodarkę hodowlaną, przy dużej roli rolnictwa, która zmarłych chowała na niewielkich, rodzinnych, płaskich cmentarzyskach. W II w. BC została ona zastąpiona przez przybyłe z zewnątrz ugrupowania z kręgu jastorfskiego.

In the 18th c. BC the Zamość Basin and Central Roztocze became inhabited by the population of the Trzciniec culture that buried their dead under barrows. The clustered nature of the settlement pattern reflected the family based structure and the transition from initial pastoral subsistence to the subsistence based on agriculture and husbandry. In the 12th century BC the Lusatian culture emerged here, probably thanks to the arrival of groups of people coming from central Poland. This culture is characterised by its cremation funeral rite and subsistence based on agriculture and husbandry. Its specific traits resulting from the external influences of the Noua culture, the Gáva culture, and the Wysocko culture, and from the earlier Trzciniec culture substrate, allowed for distinguishing the Lublin group of the Lusatian culture. At small, flat cremation cemeteries there were groups of graves, and similarly the settlements clustered, which reflected the family relationships. At the turn of the Ha B3 and Ha C1 a distinct cultural change occurred, which is mainly perceptible in the pottery production. This is attributed to the influences from the east, namely the Cimmerian and later Scythian ones. During the Ha D period population of the Pomeranian culture appeared in the discussed area, with its husbandry subsistence combined with agriculture which was of significant importance. Representatives of this culture buried their dead at small, flat, family cemeteries. In the 2nd c. BC this cultural entity was replaced by inflowing groups of the Jastorf culture milieu.