Kulty pątnicze na terenie łacioskiej i unickiej diecezji chełmskiej w XVI-XVIII w. w świetle ksiąg cudów

W okresie potrydenckim (XVI-XVIII w.) na terenie Rzeczypospolitej istniało wiele sanktuariów maryjnych. Terytorialny zasięg rozprawy obejmuje łacioską i unicką diecezję chełmską. Zaprezentowano osiem sanktuariów zlokalizowanych w Chełmie, Krasnobrodzie, Krystynopolu, Sokalu, Tartakowie, Tomaszowie, Werchracie i Zamościu. Jako źródła historyczne do przedstawienia tematu posłużyły księgi cudów – zbiory relacji o nadzwyczajnych łaskach doznawanych przez pielgrzymów. Pierwszy rozdział rozprawy dotyczy legendy etiologicznej i rozwoju sanktuariów. Na powstanie ksiąg cudów miały wpływ komisje biskupie powołane do aprobowania kultu. W drugim rozdziale przedstawiono dane statystyczne dotyczące pielgrzymek – zakres czasowy, oddziaływanie przestrzenne sanktuariów oraz strukturę społeczną. Tematem trzeciego rozdziału jest typologia nieszczęśd i cudów opisanych w księgach. Pielgrzymi informowali o wskrzeszeniach, uzdrowieniach i rozwiązaniach problemów związanych m.in. z wypadkami, niebezpieczeostwami wojennymi, pożarami, kradzieżami i chorobami zwierząt. Czwarty rozdział dotyczy postaw pątników – reakcji wobec choroby, praktyk kultowych, pielgrzymek do sanktuarium, składania świadectw, składania wotów. Rozdział piąty ukazuje zaś obraz sacrum. Najświętsza Maryja Panna przedstawiona na cudownych obrazach była określana licznymi tytułami odnotowanymi w księgach cudów. Wierni przypisywali Maryi sprawstwo cudów, poddając jej wizerunki głębokiej sakralizacji, a niekiedy antropomorfizacji.

In the post-Trident period (16th-18th centuries), there were many Marian sanctuaries in the Polish-Lithuanian Commonwealth. The territorial scope of this dissertation covers Latin and Uniate Dioceses of Chełm. There were presented eight sanctuaries located in Chełm, Krasnobród, Krystynopol, Sokal, Tartaków, Tomaszów, Werchrata i Zamośd. As historical sources to present the topic were used books of miracles – collections of accounts of extraordinary graces experienced by pilgrims. The first chapter of the dissertation concerns of the etiological legend and development of the sanctuaries. The creation of the books of miracles was influenced by the bishop's commissions appointed to approve the cult. The second chapter presents statistical data on pilgrimages – temporal range, spatial impact of sanctuaries, and social structure. The subject of the third chapter is typology of disasters and miracles described in the books. Pilgrims have reported resurrections, healings, and solutions to problems related to accidents, war dangers, fires, thefts and animal diseases. The fourth chapter concerns of attitudes of pilgrims – reactions to illness, cult practices, pilgrimages to the sanctuary, givinig testimony, offering votive gifts. The fifth chapter presents the image of sacrum. The Blessed Virgin Mary depicted in the miraculouse images was referred to by many titles that were recorded in the books of miracles. Believers attributed to Mary the work of miracles, subjecting her images to deep sacralization, and sometimes anthropomorphization.