Celem pracy jest zaaplikowanie na pole teorii archeologii pojęcia bezpieczeństwa ontologicznego (wywodzącego się z socjologii i psychologii). Aplikacja ta pomocna jest do rozpoznania kluczowych przekonań i związanych z nimi wartości, które stanowią fundament archeologii. Staram się wykazać, że poczucie bezpieczeństwa ontologicznego towarzyszące pracy archeologa jest podyktowane milczącym przyjęciem jakieś opcji filozoficznej, a nie odkrywaniem wiedzy prawomocnej o przeszłości. Zabieg ten ma za zadanie polecić inne sposoby uprawiania archeologii. Posiłkując się podziałem J. Habermasa na nauki działające w interesie panowania i nauki skupione na celu emancypacyjno-hermeneutycznym, wskazuję na dysproporcję tych dwóch interesów poznawczych w archeologii (wyraźna dominacja pierwszego). Określenie bezpieczeństwa ontologicznego archeologii staje się pretekstem do przedstawienia propozycji jego przeformułowania. Motywacją do tego jest uwzględnienie, iż samo bezpieczeństwo ontologiczne jest pozorem, który nie może zapewnić stabilności i pewności poznania świata, ponieważ jego właściwością jest dynamiczność i dialogiczność. Sformułowanie „nowego” bezpieczeństwa ontologicznego opieram na realizmie wewnątrzkulturowym. Oferta, którą przedstawiam w niniejszym artykule, jak sądzę, pozwala archeologii zachować samodzielność oraz umożliwia realizację celów interpretacji humanistycznej, przy tym broni się przed wadami relatywizmu.