Galicja. Studia i materiały nr 11/2024
URI dla tej Kolekcjihttps://repozytorium.ur.edu.pl/handle/item/10965
Przeglądaj
Ostatnio nadesłane materiały
Pozycja Bibliografia prac dra hab. prof. UR Mariana Stolarczyka 1971–2019(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2024-09) Kuzicki, JerzyPozycja Marian Stolarczyk (12.01.1940 – 12.01.2024). Działalność naukowa i dydaktyczna. Szkic do biografii(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2024-09) Kawalec, AgnieszkaProfesor Marian Stolarczyk należał do grona uznanych badaczy historii wieku XIX, dziejów Galicji oraz historii miast. Przez wiele lat związany był z rzeszowskim środowiskiem naukowym jako współtwórca studiów historycznych w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Rzeszowie i Uniwersytecie Rzeszowskim, kierownik Zakładu Historii XIX Wieku oraz dyrektor Instytutu Historii w latach 1998–2002. Profesor zmarł 12 stycznia 2024 r., w dzień swoich 84. urodzin, pozostawiając liczne grono wychowanków kontynuujących jego historyczną pasję.Pozycja Opinie węgierskich intelektualistów na temat Galicji 1867–1918(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2024-09) Tefner, ZoltánW XIX w. między Galicją a Królestwem Węgier rozwinęły się ożywione stosunki handlowe i polityczne. Relacje te wyznaczyły sposób myślenia i działania węgierskich intelektualistów. W opracowaniu zaprezentowano opinię wybranych węgierskich przedstawicieli polityków, literatów/dziennikarzy oraz intelektualistów branży technicznej na temat Galicji. Najczęściej dostrzeganym przez nich problemem było jej peryferyjne położenie, marginalizujące znaczenie tej prowincji w monarchii austro-węgierskiej.Pozycja Los powracających do Galicji niektórych członków Legionu Polskiego, uczestników Wiosny Ludów na Węgrzech(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2024-09) Kovács, IstvánW latach 1848/49 około 4 tys. Polaków walczyło w szeregach legionów polskich i armii honwedów „za naszą i waszą wolność”. Po upadku powstania ponad tysiąc spośród nich przedostało się do Imperium Osmańskiego. Na początku lat 50. XIX w. rozproszyli się po całym świecie, tworząc tzw. Młodą Emigrację, o której zapomnieliśmy w cieniu Wielkiej Emigracji, mimo że należały do niej takie osobistości, jak Zygmunt Miłkowski (T.T. Jeż), Seweryn Korzeliński, Jan Aleksander Fredro, Edmund Matejko, Felicjan Szybalski, Franciszek Zima i inni, którzy w swoich czasach odegrali ważną rolę zarówno na emigracji, jak i w pozostałych zaborach polskich. Studium śledzi z uwagą losy powracających do Galicji – w jaki sposób przyczynili się oni do rozwoju gospodarczego, oświatowego i kulturalnego Galicji, zwanej polskim Piemontem.Pozycja Взаємозв’язки української інтелігенції Галичини та Наддніпрянщини у другій половині ХІХ століття(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2024-09) Зашкільняк, ЛеонідKształtowanie się ukraińskiej narodowej idei oraz ruchu wyzwoleńczego przypadło na XIX i początek XX wieku. Odbywało się to w złożonych warunkach rozdzielenia podstawowej masy ukraińskiej ludności między dwoma imperiami – Romanowowych i Habsburgów, które wszystkimi środkami usiłowały nie dopuścić do umocnienia narodowej świadomości Ukraińców. Jednak w drugiej połowie XIX wieku nieliczne kręgi ukraińskiej inteligencji Naddnieprzańskiej Ukrainy i Galicji nawiązały wzajemną relację i rozwinęły aktywną kulturową i edukacyjną działalność wśród ukraińskiej ludności obu imperiów. W związku z represjami i prześladowaniami Ukraińców w Rosji narodowa inteligencja zadecydowała przenieść centrum życia społeczno-kulturowego do Galicji, gdzie po reformach konstytucyjnych Habsburgów z lat 60. XIX wieku zostały spełnione warunki legalnej społeczno-politycznej działalności. Konsekwencją współpracy były powołane na terenie Galicji organizacje (Towarzystwo imienia Szewczenki) i czasopisma („Diło”, „Prawda”, „Zoria”), które odegrały wiodącą rolę w podniesieniu ukraińskiego narodowego ruchu.Pozycja Podróże koleją inteligencji galicyjskiej w drugiej połowie XIX wieku we wspomnieniach, pamiętnikach i listach(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2024-09) Opaliński, DariuszKwestia, którą podejmuję w artykule, nie została szerzej omówiona w innych pracach. Wątki „kolejowe” przedstawiane są jako zagadnienia poboczne, pojawiają się przy okazji referowania innych problemów. W moim przekonaniu zupełnie niesłusznie. Podróż koleją do celu wyjazdu stanowiła w XIX w. element kluczowy całego zamierzenia, i choćby z tego powodu zasługuje na uwagę. Praca składa się z kilku części. W pierwszej omówiłem sieć kolejową zaboru austriackiego i najważniejsze fazy kolejowego otwierania się Galicji na Europę. W kolejnym fragmencie zestawiłem ceny biletów oraz zarobki inteligencji, co pozwoliło nie tylko hipotetycznie, ale bardziej realistycznie ocenić stopień wykorzystania klas pasażerskich przez analizowaną warstwę. W ostatniej próbuję ustalić katalog kolejowych zachowań podróżnych właściwych inteligencji.Pozycja Józef Białynia-Chołodecki (1852–1934) – pamiętnikarz i miłośnik przeszłości Lwowa. Próba portretu(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2024-09) Kozłowski, DamianArtykuł jest próbą ukazania wkładu Józefa Białynia-Chołodeckiego w kształtowanie i rozwój środowiska miłośników dziejów Lwowa. W mieście tym działało mocno zróżnicowane grono badaczy historii grodu nad Pełtwią. Większość z nich skupiona była wokół Towarzystwa Miłośników Przeszłości Lwowa. Chołodecki był jednym z najaktywniejszych członków Towarzystwa. Należał do niego od momentu założenia w roku 1906. Po latach kryzysu, spowodowanych I wojną światową, odegrał również kluczową rolę w jego reaktywacji w 1926 r.Pozycja Inteligencja galicyjska na przykładzie rodziny Lepszych(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2024-09) Garbacik, PawełArtykuł ma na celu – w krótkim zarysie – przedstawić rodzinę Lepszych jako przykład inteligencji galicyjskiej. Pierwszym przedstawicielem rodu był Gustaw von Läpsh, żyjący w Królestwie Galicji i Lodomerii pod koniec XVIII stulecia. Autor nieco więcej uwagi poświęcił jednak jego synowi – Ignacemu, a za głównych bohaterów uznał jego dalszych potomków: syna – Jana Lepszego oraz dwóch wnuków – Edwarda i Leonarda. Pierwszy był wybitnym malarzem, drugi zaś znanym historykiem sztuki. Ważną rolę w tekście pełnią też Muczkowscy, którzy u progu XX w. byli spowinowaceni z rodziną Lepszych.Pozycja Maria z Paygertów Bobrzyńska – podolaczka wśród stańczyków(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2024-09) Paczos, SebastianMaria z Paygertów Bobrzyńska przeżyła dwie wojny światowe, trzy ustroje polityczno-społeczne oraz trzy państwa o odmiennych granicach. Wszystkie te doświadczenia miały niebagatelny wpływ na ukształtowanie jej poglądów. Pochodziła z Podola, ale nie była typową reprezentantką tej grupy społeczno-politycznej. Krytycznie odnosiła się zarówno do sanacji, jak i narodowej demokracji. Nie szczędziła gorzkich słów pod adresem liderów konserwatystów z Galicji Wschodniej, określając ich mianem ludzi o wielkim sercu, ale ciasnym umyśle i krótkowzroczności. Ciekawym elementem jej poglądów były uprzedzenia wobec Żydów. W swoim życiu miała również epizod socjalistyczny. Maria jest doskonałym przykładem modernizowania się inteligencji galicyjskiej z początków XX w.Pozycja „Inteligenckie inicjatywy” galicyjskiej ziemianki. Wpływ wychowania Anny z Działyńskich Potockiej (1846–1926) na jej działalność społeczną(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2024-09) Włodyka, AleksandraAnna z Działyńskich Potocka, córka Tytusa i Celestyny z Zamoyskich, większość życia spędziła w Galicji, w położonym niedaleko Krosna Rymanowie. Artykuł ma na celu ukazanie, jak wychowanie w wielkopolskiej rodzinie arystokratycznej, silnie związanej z inteligencją, wpłynęło na decyzje podejmowane przez Annę Potocką w dorosłym życiu. Do jej najbardziej znanych inicjatyw należały szkoły – rzeźbiarska i koronkarska, założone w Rymanowie. Innym przykładem jej działalności były przedstawienia historyczne urządzane w uzdrowisku oraz poradniki pisane z myślą o ludności wiejskiej.Pozycja Roman Rosdolsky w Galicji. Lata formacyjne historyka społecznego(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2024-09) Augustynowicz, Christoph; Kaps, KlemensNiniejszy artykuł analizuje dekonstrukcję tezy Karola Marksa i Friedricha Engelsa o narodach bez historii, której dokonał marksistowski historyk społeczny Roman Rosdolsky w obronionej w Wiedniu dysertacji doktorskiej z 1929 r. Autorzy dokonują analizy w trzech punktach: 1) Scjentyzacja w rodzinie i upolitycznienie poprzez środowisko, 2) Faza twórcza między nauką a polityką w Wiedniu, Lwowie i Detroit, 3) Powstanie rozprawy doktorskiej wiedeńskiej.Pozycja Wielka Wojna, lasy, owady i uczeni. Krajowa stacja doświadczalna dla badania szkodników zwierzęcych na roślinach przy Zakładzie Zoologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1916–1923(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2024) Kargol, TomaszW czasie I wojny światowej działania wojenne przyniosły na terenie Galicji bezpośrednie zniszczenia lasów oraz rozwój szkodników leśnych, spowodowany zmniejszoną troską o drzewostan. Jednymi z najgroźniejszym owadów stały się wówczas poproch cetyniak atakujący lasy w Puszczy Sandomierskiej oraz kornik drukarz niszczący drzewostan w Tatrach. W 1916 r. z inicjatyw galicyjskiego Namiestnictwa powołana została przy Zakładzie Zoologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego specjalna instytucja do ochrony lasów przed owadami o nazwie „Krajowa stacja doświadczalna dla badania szkodników zwierzęcych na roślinach”, z dr. Ludwikiem Sitowskim na czele. Koncentrowała się na działalności naukowo-badawczej i informacyjno-publicystycznej.Pozycja Етнічна структура жіночого підприємництва у Галичині наприкінці ХІХ – на початку ХХ ст.: джерелознавчий аспект(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2024-09) Горохов'янко, МартаEmancypacja kobiet zmieniła ustalone normy społeczne i zaczęła tworzyć nową warstwę inteligencji ekonomicznej, w tym kobiet. Dlatego przedsiębiorczość kobiet odegrała ważną rolę w historii Galicji, gdyż rozwój gospodarczy determinował procesy społeczne. Powodem tego był dostęp do profesjonalnej edukacji handlowej oraz umiejętność samodzielnego prowadzenia biznesu. Wielokulturowy i wieloetniczny charakter tej prowincji dodaje dodatkowej specyfiki zmianom społecznym w tak konserwatywnym środowisku, jak Galicja. Integralną częścią badań nad problematyką etniczną jest sfera zatrudnienia, czyli jakie gałęzie przedsiębiorczości były powszechne wśród kobiet z różnych grup etnicznych (Polki, Żydówki i Ukrainki). W celu analizy tematu zbadano trzy główne grupy źródeł: zbiory statystyczne, księgi adresowe oraz prasę.Pozycja Ormiańska Geselligkeit: Jan Bołoz Antoniewicz i sztuka wymowy(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2024-09) Bryl, MariuszTekst stanowi case study dotyczące „sztuki wymowy” jako istotnego elementu życia galicyjskiej inteligencji. Historyk literatury Wilhelm Bruchnalski (1918) twierdził, że umiejętność „wymowy” rozwinęła się szczególnie w Galicji dzięki wzrostowi wolności politycznej. Przejawiało się to wiązaniem „każdej ważniejszej okoliczności charakteru publicznego czy prywatnego z wymową”, która, gdy mówca łączył „cel estetyczny z praktycznym”, przeradzała się w „sztukę wymowy”. Artykuł ma na celu określenie specyficznych cech „sztuki wymowy” Jana Bołoza Antoniewicza, decydujących o wyjątkowości jego praktyki oratorskiej.Pozycja Język i polityka. Inteligencja galicyjska w sporze o kształt języka ukraińskiego w XIX wieku(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2024-09) Moklak, JarosławArtykuł przedstawia wybrane etapy formowania się literackiego języka ukraińskiego w Galicji na tle relacji polsko-ukraińskich oraz rosyjsko-galicyjskich. Punktem wyjścia debaty językowej było odniesienie do alfabetu łacińskiego i języka cerkiewnosłowiańskiego. Alfabet łaciński Ukraińcy szybko odrzucili z obawy przed polonizacją, ale w przypadku cyrylicy problemem był wybór między historycznym alfabetem cerkiewnym a grażdanką (pismo cywilne) używaną w Rosji. Elity polskie poparły alfabet cerkiewny w przekonaniu, że będzie stanowił zaporę przed wpływem języka rosyjskiego na tożsamość narodową Rusinów (Ukraińców).Pozycja Вплив польської інтелігенції Галичини на розвиток преси та театральної діяльність в Україні в роки першої світової війни(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2024-09) Білобровець, ОльгаW czasie I wojny światowej część polskiej inteligencji z Galicji wyemigrowała na ziemie ukraińskie, skupiając się głównie w dużych miastach. W artykule ukazano wpływ galicyjskiej inteligencji polskiej na rozwój polskiej prasy i teatru na Ukrainie. Prasa polska stała się bardziej informacyjna, zróżnicowana gatunkowo, pojawiły się nowe polskie czasopisma. Dzięki zaangażowaniu w życie teatralne szeregu znanych osobistości artystycznych rozpoczął się prawdziwy rozkwit polskiego życia teatralnego w Kijowie, Odessie i Charkowie.Pozycja Rola Ossolineum w pracy naukowej galicyjskiej inteligencji – na podstawie wspomnień i listów jego bibliotekarzy i czytelników(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2024-09) Chrostek, MariuszZakład Narodowy im. Ossolińskich we Lwowie do roku 1918 to jedna z najważniejszych instytucji naukowych na ziemiach polskich pod zaborem austriackim. Przyczynili się do tego zasłużeni pracownicy, którzy oprócz typowych prac bibliotekarskich prowadzili badania naukowe. Byli wśród nich znani historycy i literaturoznawcy. O roli, jaką Ossolineum odgrywało w pracy naukowej przedstawicieli galicyjskiej inteligencji, świadczą ich wspomnienia i listy. Na ich podstawie poznajemy charakter i warunki pracy ossolińczyków, w tym współpracę korespondencyjną z szerokim gronem intelektualistów nie tylko z terenów dawnych ziem polskich, ale i z zagranicy.Pozycja Rola inteligencji w kształtowaniu kultury ekonomicznej w Galicji w drugiej połowie XIX wieku – zarys problematyki(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2024-09) Broński, KrzysztofCelem szkicu jest próba otwarcia dyskusji nad rolą inteligencji w kształtowaniu kultury ekonomicznej kapitalizmu w Galicji w drugiej połowie XIX w., zwłaszcza w tworzeniu instytucjonalnych uwarunkowań rozwoju gospodarki liberalnej. W niniejszym tekście przez inteligencję rozumie się niejednorodną warstwę społeczną stanowiącą zbiór różnych kategorii zawodowych zajmujących się twórczością kulturalną w szerokim znaczeniu, organizowaniem pracy i współżycia zbiorowego oraz rozwiązywaniem zagadnień praktycznych wymagających wykształcenia specjalistycznego i stosowania wiedzy teoretycznej.Pozycja Strategies of the “civilizing mission” of the Habsburg government in Galicia after the First Partition of Poland(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2024-09) Krushynska, OleksandraThe article is devoted to analysis of the “civilising mission” element in plans and strategies of the Habsburg Monarchy in the “Kingdom of Galicia and Lodomeria” during the first years after the First Partition of Poland. The imperial administration created an ambitious plan of reforms and transformations in Galicia, aimed at bringing the population of the province to progress and prosperity in the “Habsburg” sense of these terms and making them model citizens of the empire. In order to examine these plans, the reasons for their creation, and their short-term implementation, the texts of the first patents and orders of the Habsburg government, as well as reports of Habsburg officials employed in Galicia, will be analyzed, with particular emphasis on the “civilizing mission” element of these documents. Since the annexation of Galicia coincided with the popularity of the Enlightened Absolutism philosophy and the implementation of reforms in its spirit throughout the entire monarchy, the influence of this philosophy on the planned transformations in Galicia will also be studied.Pozycja Inteligencja w Jarosławiu w okresie autonomii(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2024-09) Hołub, Jacek MarianOpracowanie Inteligencja w Jarosławiu w okresie autonomii stanowi wypełnienie luki historiografii Jarosławia. Istotnym celem pracy stała się charakterystyka tej części jarosławskiego społeczeństwa (warstwy) od drugiej połowy XIX w. do 1914 r., która – mając odpowiednie wykształcenie – żyła z pracy umysłowej, mogła więc być zaliczana do inteligencji. Grupa ta, w stratyfikacji społecznej, składała się z osób reprezentujących zawody zaufania publicznego – urzędnika, pracownika szkolnictwa, członka korpusu oficerskiego garnizonu jarosławskiego oraz przedstawicieli środowisk twórczych. Praca w końcowej części prezentuje krótkie biogramy jarosławian reprezentujących inteligencję.
- «
- 1 (current)
- 2
- 3
- »