„Bieguny sensu”. Kontrast jako metoda budowania świata przedstawionego w liryce Cypriana Norwida

Abstract

Rozprawa doktorska podejmuje problematykę kontrastowego sposobu ukształtowania świata przedstawionego dzieł lirycznych Cypriana Norwida. Materiał badawczy obejmuje wybrane utwory liryczne artysty, znajdujące się w tomach 1 i 2 Pism wszystkich pod red. J.W. Gomulickiego (Warszawa 1971). Rozdział pierwszy zawiera opis najważniejszych koncepcji badawczych, wedle których kategoria kontrastów w twórczości Norwida odgrywa istotną rolę oraz wybranych koncepcji filozoficznych inspirujących poetę. Drugi rozdział traktuje o obecności w świecie przedstawionym wierszy Cypriana Norwida przeciwstawień pojęć ugruntowanych w kulturze i wybieranych zupełnie autorsko. Rozdział trzeci ujmuje zbiór opozycji o charakterze przestrzennym i czasowym. W rozdziale czwartym scharakteryzowane zostały opozycje jakości wizualnych: jasność i ciemność, światło i cień czy czerń i biel. Zakończenie dysertacji zawiera szereg wniosków na temat stosowanej przez Norwida poetyki kontrastów. Nieraz jedna para przeciwstawnych jakości czy motywów powiązana jest z innymi. Norwid często nie podporządkowuje całego świata przedstawionego biegunom, a dystansuje się od nich albo określa obszar zawieszenia. Rzadko też wyraża przezwyciężenie czy pojednanie opozycyjnych par. Kontrasty i opozycje stanowią figury myślenia Norwida, za pomocą których artysta przekazuje spostrzeżenia kluczowe dla jego twórczości poetyckiej.

The doctoral dissertation addresses the issue of the contrasting way of shaping the world presented in Cyprian Norwid's lyrical works. The research material includes selected works contained in volumes 1 and 2 of Pisma wszystkie, ed. by J.W. Gomulicki (Warsaw 1971). The first chapter contains a description of the most important research concepts, according to which the category of contrasts in Norwid's work plays an important role and selected philosophical concepts inspiring the poet. The second chapter deals with the presence in the world depicted in Cyprian Norwid's poems of oppositions of concepts rooted in culture and selected entirely by the author. The third chapter presents a set of space and time oppositions. In the fourth chapter, the oppositions of visual qualities are characterized: brightness and darkness, light and shadow, or black and white. The end of the dissertation contains a number of conclusions about Norwid’s poetics of contrasts. Often one pair of opposing qualities or motifs is associated with others. Norwid often does not subordinate the entire world presented to the poles, but distances himself from them or defines an area of suspension. He also rarely expresses overcoming or reconciliation of opposing pairs. Contrasts and oppositions are figures of Norwid's thinking, through which the artist conveys observations crucial for his poetic work.