Obraz współczesnej rodziny. Teoria i badania

Abstract

W ponowoczesnym świecie rodzina nabiera odmiennego charakteru, zaczyna ewoluować. Jest w życiu jednostki aktualizowana, stała się społecznym obiektem, który może zostać wybrany. Postępuje indywidualizacja życia i funkcjonowania rodziny (małżeństwa) oraz liberalizacja norm społecznych. Nasuwa się pytanie - co te procesy oznaczają dla jednostek? Pojawia się także refleksja i pytanie - jaka jest przyszłość oraz pozycja małżeństwa i rodziny w sferze aksjologicznej? Autorzy, zaproszeni do przedstawienia własnych przemyśleń, podjęli próbę poszukiwania odpowiedzi na te pytania. Wzrost zainteresowania problemami rodziny, refleksja nad jej przyszłością jest ważnym zadaniem dla badaczy. Zebrane w książce teksty pozwoliły na nakreślenie obrazu współczesnej rodziny. Anna Kwak w artykule "Rodzina! Wbrew pesymistom i krytykom" postawiła pytanie - czy obecnie rodzina jest krytykowana? Zwróciła uwagę, iż ścierają się dwa stanowiska - jedno widzi zmierzch/zanik rodziny, drugie z kolei dokonujący się rozwój, wynikający z konieczności dostosowania się do zachodzących zmian społecznych. Podjęła próbę odpowiedzi na pytanie - jak uzasadnić, że rodzina w naszych czasach podlega przemianom, a nie chyli się ku upadkowi, czyli że nie jest w kryzysie? Aldona Żurek w artykule pt. "Rodzina wartością - pomiędzy deklaratywnością a praktykowaniem życia rodzinnego" zaakcentowała znaczenia rodziny, w kontekście pozostawania przez nią szczególnie cenioną wartością. Iwona Taranowicz w tekście pt. "Co dzisiaj konstytuuje rodzinę? Pojęcie displaying family jako narzędzie analizy współczesnej rodziny" zwróciła uwagę na nietrwałość rodziny, wielość jej form, skłaniającą socjologów do stawiania pytania o istotę rodziny, a także jej cechy konstytutywne. Zdaniem autorki obserwowana różnorodność wzorów życia rodzinnego zaciera wyraźną do niedawna granicę między rodziną a innymi formami wspólnotowego życia. Niezbędne stają się nowe pojęcia, koncepcje i narzędzia bardziej adekwatne do opisu niestabilnej rzeczywistości. W artykule "Single - uwarunkowania życia w pojedynkę" Beata Szluz podkreśliła, że w wyniku procesu indywidualizacji następuje oscylacja między różnymi formami życia, w efekcie coraz więcej ludzi postawionych wobec wyboru rodzina albo nie-rodzina, wybiera inną drogę „pluralistyczną nieciągłą trajektorię biografii” (życie w rodzinie, życie samotne, inne formy współżycia przeplatają się). W opartym na badaniach artykule Marioli Bieńko pt. "Romantyczna miłość we współczesnej kulturze przelotnych znajomości", autorka zdefiniowała i opisała społeczny konstrukt romantycznej miłości z punktu widzenia późnej nowoczesności. Podjęła próbę prezentacji różnych koncepcji i teorii na temat racjonalizacji oraz komercjalizacji miłości, obecnych w publicznej i akademickiej debacie. W części badawczej przedstawiła jakościowy opis materiału analitycznego dotyczącego znaczeń przypisywanych „aktywności seksualnej”. Artykuł Iwony Przybył "JA i TY zamiast MY. Uwarunkowania procesu redefiniowania wierności seksualnej w małżeństwie" jest głosem w dyskusji na temat przemian współczesnej rodziny i próbą wyjaśnienia powodów upowszechniania się łamania zasady wierności seksualnej w małżeństwie. Przedmiotem rozważań autorka uczyniła wskazanie uwarunkowań przemian „reguł gry” w małżeństwie. Paweł Maciąg przygotował tekst pt. "Spojrzenie na polską rodzinę na początku XXI wieku", w którym podjął próbę wypowiedzi na temat przemian współczesnej rodziny, jej kondycji oraz nakreślenia jej obrazu. W ślad za tym kolejni autorzy Elżbieta Cygnar, Marek Mierzyński, Beata Rejman, Krzysztof Rejman nakreślili "Filozoficzne i socjologiczne determinanty zmian we współczesnej rodzinie". Dubis Małgorzata w artykule na temat "Rodzina jako wartość i płaszczyzna transformacji wartości", podjęła poszukiwania relacji pomiędzy wartościami z jakim przez wiele lat jednostka styka się w rodzinie, które stanowią dla niej ważny wzorzec i trwały punkt odniesienia, a preferowanymi wartościami przez współczesną młodzież. Anna Badora przedstawiła opracowanie stanowiące próbę zobrazowania sposobów modyfikowania funkcji rodziny, przez udział w kulturze instant. Celem artykułu uczyniła ukazanie w jaki sposób kultura instant oddziałuje na rodzinę oraz jakie są tego konsekwencje. Z kolei Karol Pastor i Jozef Matulník w artykule pt. "Współczesne przemiany wzorców zachowań w życiu rodzinnym a przemiany religijności na Słowacji" podjęli próbę pokazania, na przykładzie słowackiej populacji, uwarunkowań zmian we wzorcach zachowania w życiu rodzinnym i strukturze rodziny oraz ich wpływu na zmiany w religijności. Autorzy wykorzystali dane statystyczne pochodzące z ostatnich trzech powszechnych spisów ludności przeprowadzonych na Słowacji oraz dane pochodzące z licznych ogólnosłowackich reprezentatywnych własnych badań socjologicznych, dotyczących problematyki wzorców zachowań w życiu rodzinnym oraz wzorców demograficznych a religijności na Słowacji. Zmiany obyczajowe sprawiają, że w miejsce tradycyjnie rozumianej rodziny powstają nowe formy funkcjonowania społecznego, określane niekiedy jako alternatywne formy życia małżeńsko–rodzinnego. Kolejne artykuły autorzy poświęcili tej tematyce, są to rozważania: Bogdana Więckiewicza na temat "Małżeństwo czy alternatywne formy życia w planach studentek uczelni o charakterze katolickim oraz świeckim", Doroty Pstrąg "Alternatywne formy życia małżeńsko-rodzinnego jako wynik przemian obyczajowych" i Magdy Urbańskiej "Niezamężna kohabitacja - współczesna alternatywa dla małżeństwa?". Dorota Dolata w artykule na temat "Czy rodziny tęczowe powinny mieć prawo do wychowywania dzieci? - ilustracja empiryczna" przedstawiła wyniki badań dotyczące postrzegania przez studentów z Polski oraz Hiszpanii możliwości wychowywania dzieci przez pary jednopłciowe. Wskazała różnice w stopniu aprobaty dwóch grup respondentów, ze względu na kraj ich pochodzenia i specyfikę obranego kierunku studiów. Problematyka ról rodzicielskich - macierzyńskich i ojcowskich oraz roli dziecka znalazła się w centrum zainteresowania kolejnych autorów. Anna Śniegulska podjęła temat "Wokół problematyki ról rodzicielskich", Hana Šlechtová ukazała "Repertuar rodzicielski roli dziecka oczami rodziców rodziny trójdzietnej". Z kolei Jarosław Koral podjął temat "Przyczyn zmian pozycji ról życiowych i zawodowych kobiet w Polsce". Marta Luty-Michalak przedłożyła artykuł pt. „Sandwich generation” - pokolenie kobiet podwójnie obciążonych obowiązkami opiekuńczymi". Autorka dokonała analizy obciążenia obowiązkami opiekuńczymi kobiet, zaliczanych do pokolenia sandwich generation na poziomie płaszczyzny kulturowej oraz podjęła próbę udzielenie odpowiedzi na pytanie - w jaki sposób system wartości Polaków wpływa na rozłożenie wyżej wymienionych obowiązków pomiędzy kobiety i mężczyzn? Z kolei Ludmyła Marczuk rozważania, dotyczące werbalizacji miejsca kobiety we współczesnej przestrzeni ukraińskiej, przygotowała w oparciu o ukraińską prozę. Autorka podkreśliła, że przynależność człowieka do pewnej płci odgrywa ważną rolę w procesie kształtowania osobowości, co jest uwarunkowane wieloma czynnikami, wśród których duże znaczenie ma język. Wzrastające zainteresowanie problematyką rodziny skłania badaczy do polemiki, jest także wyrazem niepokoju i troski o tę ważną strukturę życia społecznego. Piszący tę książkę autorzy podjęli próbę nakreślenia obrazu współczesnej rodziny, mając na celu wniesienie wkładu do dyskusji na temat rodziny i wyzwań przed nią stojących.