Zjawisko bezdomności w wybranych krajach Unii Europejskiej

Abstract

Marginalność społeczna jest analizowana przede wszystkim jako zjawisko struktury społecznej. Pojawiają się ludzie nieprzypisani, w konsekwencji różnych uwarunkowań, do określonych pozycji społecznych. Nie korzystają ze statusowych uprawnień właściwych tym pozycjom lub zajmują pozycje o statusie w mniejszej czy większej mierze „ułomnym”. Marginalność jest to w pewnym stopniu ograniczone uczestnictwo w określonym porządku społecznym oraz brak dostępu do jego podstawowych instytucji, np.: rynku pracy czy konsumpcji, systemu instytucji wymiaru sprawiedliwości, systemu edukacji, a także systemu gwarancji socjalnych. Bycie izolowanym czy izolowanie się jednostki można przedstawić jako proces składający się z czterech kolejnych faz. Pierwsza, nosząca nazwę separacji pierwotnej wiąże się ze stopniowym doświadczaniem braku wstępu do różnych grup społecznych, wycofywaniem się z różnych sytuacji. Kolejno następuje dostrzegana zmiana sposobu życia, która związana jest z popadaniem w nieznane, obce dla danej jednostki położenie. Człowiek podejmuje próbę definiowania nowej sytuacji, egzystuje w niej bez możliwości oczekiwania społecznego wsparcia. Kolejną fazą jest zawieszenie wiążące się z niemożnością wejścia w nową sytuację społeczną. Jest to przystosowanie się do bierności. Dochodzi do separacji wtórnej i utwierdzenia się w konieczności życia w izolacji. Następuje stopniowe przeformułowanie reguł życia. Jednostki funkcjonują w dwóch sferach, są członkami społeczeństwa, jednocześnie wchodzą w obszar bycia zbędnym, nikim. Bezdomność jest przejawem skrajnego wykluczenia społecznego. Niejednoznaczne definiowanie i klasyfikowanie rodzajów bezdomności utrudnia rozpoznawanie tego problemu społecznego. Diagnozowanie zjawiska jest niełatwe, nie można bowiem precyzyjnie określić jaka liczba ludzi na świecie pozostaje w obecnej chwili bez „dachu nad głową”. Mając na uwadze różnice w tych zakresach w poszczególnych krajach Unii Europejskiej (UE), podejmuje się wiele działań mających na celu zarówno uściślenie pojęcia, jak również monitorowanie zjawiska. Niepokoi fakt, że bezdomność dotyka dorosłe osoby, częściej mężczyzn, niż kobiety, jak również dzieci. Zjawisko wywołuje zainteresowanie badaczy nie tylko w skali danego kraju, ale także w szerszym zakresie, m.in. w krajach UE, na której poziomie próbują oni wypracować wspólne stanowisko w odniesieniu do tego problemu społecznego. Wieloletnie studia literatury naukowej oraz własne badania stały się impulsem do napisania monografii, której celem jest zobrazowanie zjawiska bezdomności w wybranych krajach UE w oparciu o zastosowanie metody socjologicznej analizy materiałów zastanych (przeprowadzanej metodą Desk Research), która opiera się na pozyskiwaniu i analizowaniu już istniejących, dostępnych danych. Przygotowanie książki wymagało prowadzenia szczegółowej kwerendy literaturowej, którą stanowią nie tylko opracowania zwarte, rozdziały w monografiach, artykuły z czasopism, ale także regulacje prawne, raporty z badań, opracowania urzędów statystycznych oraz wiele materiałów zaczerpniętych ze stron internetowych. Dostęp do elektronicznych baz czasopism i innych publikacji oraz wielu stron np. organizacji pozarządowych, umożliwił pozyskanie i analizowanie bardzo bogatego zasobu danych. Książka składa się z dwudziestu czterech rozdziałów, w których zarysowano pojęcie i europejską klasyfikację rodzajów bezdomności, ukazano monitorowanie oraz strategie, podejścia, metody przeciwdziałania problemowi na poziomie UE. W kolejnych rozdziałach zawarto szczegółowe analizy zjawiska w wybranych krajach UE: Austrii, Belgii, Czechach, Danii, Estonii, Finlandii, Francji, Grecji, Hiszpanii, Holandii, Irlandii, Litwie, Łotwie, Niemczech, Portugalii, Słowacji, Słowenii, Szwecji, Węgrzech, Wielkiej Brytanii oraz we Włoszech. Mając na uwadze, iż książka będzie przygotowana przede wszystkim dla polskich czytelników, pominięto analizę zjawiska bezdomności w Polsce. Skoncentrowano się bowiem na ukazaniu tych zakresów zagadnień, które w socjologii określa się „białą plamą”. Przyjęto ponadto alfabetyczny układ odnoszący się do analizowanych państw, celowo nie dokonano ich grupowa. Wybraną typologię ukazano w podsumowania, co wiązało się z zabiegiem, którego efektem ma być pobudzenie czytelnika do dyskusji i dalszych eksploracji naukowych. W każdym rozdziale wyodrębniono trzy podrozdziały, aby ułatwić czytelnikowi studiowanie, tzn. specyfikę zjawiska, jego skalę oraz przeciwdziałanie bezdomności. Podsumowanie zostało napisane z zamysłem uwypuklenia i dokonania porównań, zatem wskazania na te aspekty i działania, które wydają się korzystniejsze, efektywniejsze, a może także w dłuższym czasie tańsze z perspektywy ekonomicznej. W monografii zawarto bogatą bibliografię, która może stanowić inspirację do dalszych poszukiwać naukowych. a także stanowić impuls do przemyśleń dla praktyków, którzy poszukują innowacyjnych propozycji.