Renaturyzacja rzek szansą dla ochrony populacji brzegówki Riparia riparia w Polsce

Abstract

Regulacja i przebudowa rzek oraz ich dolin, oprócz drastycznych zmian hydrologicznych, często prowadzą do zmiany lub zaniku siedlisk cennych gatunków roślin i zwierząt. Szczególnie narażone na utratę miejsc rozrodu są gatunki bezpośrednio związane z urwistymi brzegami oraz skarpami nadrzecznymi, które powstają w wyniku procesów erozyjnych oraz osuwiskowych. Stosowane intensywne zabiegi hydrotechniczne takie jak prostowanie koryt czy likwidacja nieregularności brzegów powodują zahamowanie naturalnych, procesów rzecznych, które są pożądane. Gatunki ptaków występujące w Polsce, potrzebujące do gniazdowania naturalnych wysokich brzegów, to m. in.: brzegówka Riparia riparia, zimorodek Alcedo atthis oraz żołna Merops apiaster. Coraz liczniej podejmowane są działania, prowadzące do przywrócenia rzekom stanu zbliżonego do naturalnego. Celem renaturyzacji jest nie tylko zwiększenie możliwości retencyjnych, ochrona przed powodziami, lecz także ogólna poprawa funkcjonowania ekosystemów rzecznych oraz zachowanie bioróżnorodności w obrębie ich dolin. Renaturyzacja obejmuje działania takie jak: tworzenie odsłoniętych skarp, naśladujących podcięcia erozyjne, likwidacja umocnień brzegów czy utrzymanie wyrw brzegowych. Oprócz drapieżnictwa, ze strony takich gatunków jak norka amerykańska Neovison vison, lis Vulpes vulpes oraz lokalnie jenot Nyctereutes procyonoides, największym zagrożeniem dla populacji brzegówki jest utrata odpowiednich miejsc rozrodu. Uregulowanie rzeki, gdzie wprowadzone zabiegi hydrotechniczne spowodowały zaburzenie funkcjonowania naturalnych procesów rzecznych, powoduje również straty w lęgach ptaków przez gwałtowne powodzie, które niszczą gniazda wraz z jajami lub pisklętami. Brzegówki w wielu miejscach zaprzestały użytkowania koryt rzecznych jako miejsc lęgowych, zajmując antropogeniczne siedliska, które mają jednak pewne ograniczenia i zagrożenia. Renaturyzacja jest więc ważnym działaniem, które należy podjąć w miejscach, gdzie regulacje w przeszłości przyniosły największe szkody w środowisku. Należy wspierać rozwój terenów antropogenicznych w zgodzie z zasadami zrównoważonego użytkowania zasobami środowiska naturalnego.

The regulation and reconstruction of rivers and their valleys, apart from drastic hydrological changes, often lead to the change or disappearance of the habitats of valuable plant and animal species. Particularly vulnerable to the loss of breeding sites are species directly associated with precipitous banks and river slopes, which are formed as a result of erosive and landslide processes. Intensive hydrotechnical treatments, such as straightening of the channels or elimination of irregularities of the river banks, resulted in the inhibition of the desirable natural river processes. Bird species native to Poland that require the above nesting conditions, include: sand martin Riparia riparia, kingfisher Alcedo atthis and bee-eater Merops apiaster. More and more actions are taken to restore rivers to a near-natural state. The aim of restoration is not only to increase retention capacity, protect against floods, social and economic benefits, but also to improve the overall functioning of river ecosystems and preserve biodiversity within their valleys. Renaturation includes activities such as the creation of exposed slopes that mimic erosive undercuts, the removal of bank reinforcements or the maintenance of bank gaps, which promote their occupation by the aforementioned bird species. In addition to predation, the loss of suitable breeding sites is the greatest threat to the sand martin population, such as the American mink Neovison vison, the fox Vulpes vulpes and the locally raccoon dog Nyctereutes procyonoides. A regulated river, where the implemented hydrotechnical measures disrupt the functioning of natural river processes, also causes losses in bird broods due to flash floods that destroy many nests together with eggs or nestlings. Sand martins in many places have stopped using riverbeds as breeding places, occupying anthropogenic habitats which, however, have certain limitations and threats. Renaturation is therefore an important measure to be taken in places where past regulations have caused the greatest damage to the environment. The development of anthropogenic areas should be supported in accordance with the principles of sustainable use of natural resources.