Ewolucja poglądów na ustrój państwowy oraz zrywanie sejmów w myśli Jana Sobieskiego

Abstract

Jan Sobieski jest jedną z najbardziej rozpoznawalnych postaci w historii Polski. Dzięki zwycięstwom militarnym hetman wielki koronny, a później król Rzeczpospolitej na stałe wpisał się w krajobraz kulturalny Europy. Do tej pory właśnie przewagi wojskowe oraz polityka zagraniczna, polityka dynastyczna, burzliwy związek z Marią Kazimierą d’Arquien, czy nawet mecenat kulturalny króla były przede wszystkim przedmiotem analiz historyków. Zdecydowanie mniej miejsca poświęcono analizie ewolucji, jaka dokonała się w Sobieskim w stosunku do ustroju Rzeczpospolitej, w tym także do instytucji liberum veto. Sobieski łączył w sobie cechy charakterystyczne dla Sarmaty oraz oświeconego monarchy, czym wyprzedzał epokę. Jego zapatrywania na filozofię państwa, dotychczas marginalizowane przez historyków, ewoluowały wraz z nabywanym przez niego doświadczeniem. Zawsze jednak charakteryzowały się realizmem i utylitaryzmem. Niemniej, w tej dziedzinie nie był doceniany w swoich czasach, zaś w ostatnich latach życia musiał zmagać się z silną opozycją. Zapatrywania Sobieskiego jednakże nie przepadły. Z wielu rozwiązań zaproponowanych przez niego korzystały pośrednio przyszłe pokolenia filozofów państwa, w tym Stanisław Dunin-Karwicki, Stanisław Leszczyński, a także wielcy myśliciele polskiego Oświecenia w dobie panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego i Sejmu Wielkiego.

Jan Sobieski is one of the most recognizable personality in Polish history. Thanks to military victories the Great Crown Hetman, later the King of Poland became famous across Europe for good. So far military campaigns, foreign policy, dynastic policy, the stormy matrimony with Maria Kazimiera d’Arquien, even cultural patronage were above all the subject of analysis of the historians. Decidedly less space was dedicated to the evolution which took place in Sobieski’s mind about the policy of the Noble Republic of Poland, including the liberum veto institution. Sobieski was a combination of a typical Polish noble and an enlightened monarch, in which he was ahead of his times. His views of the state policy, until now marginalized by the historians, evaluated with the experience he acquired. However, his views were always real and utilities. In this discipline he was not appreciate in his times and in the last few years of his life he had to wrestle with a strong opposition. His ideas however did not disappear. Many of his solutions were used indirectly by the next generations of Polish state philosophers, such as Stanisław Dunin-Karwicki or the king Stanisław Leszczyński, and also the great philosophers of the Polish Enlightenment in the times of Stanisław August Poniatowski and the Great Sejm (1788-1792).