Funkcjonowanie organizacji pożytku publicznego w społeczeństwie obywatelskim na przykładzie województwa podkarpackiego

Abstract

Organizacje pożytku publicznego (opp) są to organizacje trzeciego sektora (np. fundacje i stowarzyszenia), które na podstawie ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie uzyskały status pożytku publicznego. Warunkiem jego otrzymania jest złożenie formularza KRS-W-OPP przez przedstawiciela organizacji pozarządowej i spełnienie szeregu warunków nabycia statusu pożytku publicznego. Opp wpływają na obywateli, którzy korzystają z ich wsparcia lub partycypują w nich jako członkowie lub wolontariusze. Z jednej strony mogą udzielać ich beneficjentom pomocy finansowej, rzeczowej, chronić ich praw, a także udzielać im wsparcia emocjonalnego. Z drugiej strony opp tworzą przestrzeń do ekspresji, realizacji swoich pasji, dzielenia się wiedzą. Organizacje pożytku publicznego funkcjonują w ponad trzydziestu sferach działalności, które przez ustawodawcę uznane zostały za obszary istotne z punktu widzenia interesu społecznego. Opp stosują zróżnicowane formy promocji, które służą informowaniu oraz zachęcaniu do wspierania ich działalności (np. poprzez opcję przekazywania 1% podatku od osób fizycznych czy wolontariat). Celem rozprawy doktorskiej jest dokonanie diagnozy funkcjonowania organizacji pożytku publicznego w województwie podkarpackim, wskazanie mocnych oraz słabych stron ich działalności, a także określenie rekomendacji, które mogłyby poprawić jakość realizowanych zadań przez opp i tym samym przyczynić się do tworzenia trwalszych struktur społeczeństwa obywatelskiego. Badania dostarczyły odpowiedzi na pytania dotyczące problemów i mocnych stron działalności opp oraz specyfiki ich działania w województwie podkarpackim. Uwzględnione zostało również oddziaływanie zaufania społecznego na funkcjonowanie opp i wytwarzanie kapitału społecznego przez obywateli zaangażowanych w działalność organizacji pożytku publicznego. Struktura dysertacji doktorskiej złożona jest z sześciu rozdziałów podzielonych na poszczególne podrozdziały. W pierwszej części pracy zaprezentowane zostały zagadnienia związane ze społeczeństwem obywatelskim. Rozdział pierwszy zawiera: opis kryteriów związanych z uznaniem społeczeństwa za obywatelskie (a tylko w takim mogą istnieć prężnie i dynamicznie funkcjonujące opp), ukazanie roli zaufania społecznego, które oddziałuje na jego tworzenie i budowanie, wybrane koncepcje kapitału społecznego (jego wartość mieści się w kategoriach wzajemnych relacjach i zaufania społecznego, bez których trudno mówić o istnieniu społeczeństwa obywatelskiego), krótki zarys historii funkcjonowania społeczeństwa obywatelskiego w Polsce oraz umiejscowienie organizacji pożytku publicznego w społeczeństwie obywatelskim. Rozdział drugi zawiera opis teoretyczny funkcjonowania opp oraz wybrane wyniki badań związane z działalnością NGO’s. Uwzględniono w nim: wybrane kwestie związane z aktami prawnymi, które wskazują na sposób ich funkcjonowania (ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, prawo o stowarzyszeniach, ustawa o fundacjach), skład osobowy opp (fundator, rada fundacji, członkowie stowarzyszenia), sposób pozyskania specjalnego statusu, sfery działalności, prawa i przywileje tych prawnych tworów. W rozdziale drugim autor ukazuje również przykładowe badania naukowe, które opisują liczebność organizacji pożytku publicznego oraz pozostałych NGO’s w Polsce, lokalizację ich siedzib (z uwzględnieniem miast i wsi) oraz zakres terytorialny działalności wymienionych podmiotów. Ujęto również problem współpracy organizacji pozarządowych z ich partnerami (administracją samorządową, rządową, prywatnymi przedsiębiorstwami oraz podmiotami non profit), a także formy, jakie ona przyjmuje. Rozdział drugi zawiera również opis kwestii ekonomicznych, na których opiera się funkcjonowanie organizacji pożytku publicznego. Przedstawione są w nim źródła przychodów podmiotów non profit oraz modele finansowania ich działań. Ponadto ujęta została również kwestia partycypacji społecznej w NGO’s ich członków (stowarzyszenia), wolontariuszy oraz beneficjentów. W dysertacji zawarto także opis sposobów i form promocji polskich organizacji pozarządowych (zarówno klasyczne jak i współczesne), a także problemy i potrzeby podmiotów non profit, które zostały odnotowane w badaniach polskich naukowców. Rozdział trzeci zawiera opis metodologicznej koncepcji badań własnych. Ujęte w nim zostały przedmiot badań, cele badawcze, problemy, hipotezy, zmienne, stosowane wskaźniki oraz metody, techniki i narzędzia badawcze wykorzystane w dysertacji. W pracy zawarty jest także opis terenu badań oraz sposób doboru próby badawczej. Trzy ostatnie rozdziały zawierają opis wyników badań własnych. W rozdziale czwartym zaprezentowane są warunki wewnętrze, jakie wpływają na organizacje pożytku publicznego w województwie podkarpackim. Zaliczyć do nich można liczebność opp, ich formy prawne, długość okresu ich działalności, lokalizację siedzib, funkcjonowanie w określonych sferach pożytku publicznego, formy promocji oraz działania innowacyjne, jakie stosują one w ramach realizacji celów statutowych. Ponadto uwaga badacza skupia się także na wpływie lidera, członków stowarzyszeń/rad fundacji, wolontariuszy i beneficjentów na organizacje pożytku publicznego w województwie podkarpackim. Rozdział piąty zawiera opis warunków zewnętrznych, które oddziałują na funkcjonowanie opp. Uwzględnia się w nim oddziaływanie członków rodziny, przyjaciół/znajomych i społeczności lokalnej na decyzje podejmowane przez liderów organizacji pożytku publicznego, przeszkody, jakie zaistniały podczas pozyskiwania tego statusu, stymulatory i bariery rozwoju badanych podmiotów non profit, współpracę z przedstawicielami I, II oraz III sektora społeczno-gospodarczego oraz potrzeby, jakie posiadają analizowane NGO’s. Rozdział szósty złożony jest z opisu ekonomicznych aspektów funkcjonowania organizacji pożytku publicznego w województwie podkarpackim. W jego ramach przedstawione zostały źródła przychodów opp, struktura przychodów i wydatków analizowanych NGO’s, sposoby korzystania z przysługujących tym podmiotom przywilejów, stosowanie przez ich liderów fundraisingu, a także opisano zjawisko występowania w przywołanej jednostce administracyjnej organizacji pasożytniczych i bezużyteczności publicznej (są to nowe pojęcia, które zostały wprowadzone do słownika socjologicznego na podstawie przeprowadzonych badań). Rozprawę doktorską wieńczą wnioski końcowe z przeprowadzonych badań empirycznych. Stanowią one syntetyczne ujęcie omawianych zagadnień. Uzyskane rezultaty badawcze pozwalają przyjąć hipotezę główną, która zakłada, że większość organizacji pożytku publicznego w województwie podkarpackim poprzez swoje funkcjonowanie przyczynia się do tworzenia społeczeństwa obywatelskiego. Taki wniosek płynie z oceny funkcjonowania opp w poszczególnych powiatach w odniesieniu do czynników analizowanych w badaniach. Można uznać, iż opp prężnie działają w piętnastu powiatach i miastach na prawach powiatu w województwie podkarpackim. W dziewięciu powiatach i miastach na prawach powiatu funkcjonowanie organizacji pożytku publicznego wymagałoby zastosowania wskazanych w zakończeniu rozprawy doktorskiej rekomendacji oraz zmiany sposobu ich zarządzania. Dysertacja stanowi próbę holistycznego ujęcia zagadnienia funkcjonowania organizacji pożytku publicznego w województwie podkarpackim w społeczeństwie obywatelskim oraz pozwala jej autorowi nie tylko włączyć się w obecny dyskurs naukowy, lecz także uzupełnić go o wiedzę z obszarów do tej pory nieanalizowanych. Ze względu na interdyscyplinarny wymiar rozprawy doktorskiej mogą korzystać z niej nie tylko przedstawiciele socjologii, lecz także innych nauk. Dysertacja może również okazać się pomocną dla liderów organizacji pożytku publicznego, przedstawicieli władz rządowych i samorządowych oraz studentów takich kierunków jak socjologia czy praca socjalna.

Public benefit organizations (pbo) are third sector organizations (e.g. foundations and associations) which have obtained the public benefit status on the basis of the Act on Public Benefit and Volunteer Work. The condition for its receipt is the submission of the KRS-W-OPP form by a representative of a non-governmental organization and the fulfillment of a number of conditions for acquiring the public benefit status. Pbo influence citizens who benefit from their support or participate in it as members or volunteers. They can provide their beneficiaries with financial and material assistance, protect their rights, and provide them with emotional support. Pbo create a space for expression, realization of passions, sharing knowledge. Public benefit organizations function in more than thirty spheres of activity, which have been recognized by the legislator as areas important from the point of view of social interest. Opp use various forms of promotion to inform and encourage them to support their activities (e.g. through the option of transferring 1% of personal tax or volunteering). The aim of the doctoral dissertation is to diagnose the functioning of public benefit organizations in the Podkarpackie Voivodeship, to indicate the strengths and weaknesses of their activities, as well as to define recommendations that could improve the quality of tasks carried out by pbo and thus contribute to the creation of more durable structures of civil society. The research provided answers to questions about the problems and strengths of opposition activities and the specificity of their activities in the Podkarpackie Voivodeship. The impact of social trust on the functioning of opposition and the production of social capital by citizens involved in the activities of public benefit organizations was also taken into account. The structure of the doctoral dissertation consists of six chapters divided into individual sub-chapters. The first part of the work presents issues related to civil society. The first chapter contains: a description of the criteria related to the recognition of a society as civic (and only there can be a resilient and dynamically functioning pbo), showing the role of social trust that affects its creation and building, selected concepts of social capital (its value falls in the categories mutual relations and social trust, without which it is difficult to talk about the existence of a civil society), a short outline of the history of the functioning of civil society in Poland and the location of public benefit organizations in civil society. The second chapter contains a theoretical description of the functioning of pbo and selected research results related to the activities of NGOs. It includes: selected issues related to legal acts that indicate the way they function (the Act on Public Benefit and Volunteer Work, the Law on Associations, the Act on Foundations), the composition of an pbo (founder, foundation council, members of the association), method of obtaining special status, spheres of activity, rights and privileges of these legal entities. In the second chapter, the author also shows examples of scientific research that describe the number of public benefit organizations and other NGOs in Poland, the location of their seats (including towns and villages) and the territorial scope of activities of the above-mentioned entities. The problem of cooperation between non-governmental organizations and their partners (local government administration, government administration, private enterprises and non-profit entities), as well as the forms it adopts, are also discussed. The second chapter also includes a description of the economic issues on which the functioning of the public benefit organization is based. It presents sources of income for non-profit entities and models of financing their activities. In addition, the issue of social participation in NGO's of their members (associations), volunteers and beneficiaries was also included. The dissertation also includes a description of the methods and forms of promotion of Polish non-governmental organizations (both classic and contemporary), as well as the problems and needs of non-profit entities that have been noted in the research of Polish scientists. The third chapter describes the methodological concept of own research. It includes the subject of research, research goals, problems, hypotheses, variables, indicators used, as well as methods, techniques and research tools used in the dissertation. The work also includes a description of the research area and the method of selecting the research sample. The last three chapters contain a description of the results of own research. The fourth chapter presents the internal conditions that affect public benefit organizations in the Podkarpackie Voivodeship. These include the number of opponents, their legal forms, the length of their activity, the location of their seats, functioning in specific public benefit spheres, forms of promotion and innovative activities that they use to achieve their statutory objectives. In addition, the researcher's attention is also focused on the influence of the leader, members of associations/boards of foundations, volunteers and beneficiaries on public benefit organizations in the Podkarpackie Voivodeship. Chapter five describes the external conditions that affect the functioning of an pbo. It takes into account the impact of family members, friends/acquaintances and the local community on decisions made by leaders of public benefit organizations, obstacles that occurred during the acquisition of this status, stimulators and barriers to the development of the surveyed non-profit entities, cooperation with representatives of the 1st, 2nd and 3rd sector socio-economic and the needs of the analyzed NGOs. Chapter six consists of a description of the economic aspects of the functioning of public benefit organizations in the Podkarpackie Voivodeship. It presents the sources of opposition revenues, the structure of revenues and expenses of the analyzed NGOs, the ways of using the privileges of these entities, the use of fundraising leaders by their leaders, and the phenomenon of parasitic organizations and public uselessness in the mentioned administrative unit (these are new concepts, which were introduced into the sociological dictionary on the basis of the conducted research). The doctoral dissertation is crowned with the final conclusions from the conducted empirical research. They provide a synthetic approach to the issues discussed. The obtained research results allow us to adopt the main hypothesis, which assumes that the majority of public benefit organizations in the Podkarpackie Voivodeship, through their operation, contribute to the creation of a civil society. Such a conclusion can be drawn from the assessment of the opposition functioning in individual poviats in relation to the factors analyzed in the research. It can be concluded that opp is active in fifteen poviats and cities with poviat status in the Podkarpackie Voivodeship. In nine poviats and cities with poviat status, the functioning of public benefit organizations would require the application of the recommendations indicated at the end of the doctoral dissertation and a change in the manner of their management. The dissertation is an attempt at a holistic approach to the functioning of public benefit organizations in the Podkarpackie Voivodeship in civil society and allows its author not only to join the current scientific discourse, but also to supplement it with knowledge in areas that have not been analyzed so far. Due to the interdisciplinary dimension of the doctoral dissertation, it can be used not only by representatives of sociology, but also of other sciences. The dissertation may also be helpful for leaders of public benefit organizations, representatives of government and local government authorities and students of such faculties as sociology or social work.