Topika skromności w autorskich przedmowach do zbiorów lirycznych z pierwszej połowy XIX wieku

Abstract

Artykuł poświęcony jest charakterystyce różnorodnych form wykorzystywania topiki skromności w przedmowach autorskich do zbiorów lirycznych I połowy XIX wieku. Odwołując się do dziejów retoryki, autor skoncentrował się na ukazaniu tradycyjnych oraz innowacyjnych metod posługiwania się w tym czasie wspomnianą topiką. Wśród metod tradycyjnych wyróżniają się: odwołania do kompetencji lub pobłażania odbiorców, deklaracje autorskiej nieumiejętności i małej wartości dzieła, uwagi o poetyckiej pracy dla dobra powszechnego, o dorywczości, braku celu oraz braku oryginalności prezentowanych przez autorów prac poetyckich, a także motyw przewrotnej gry z konwencjonalną topiką skromności. Formuły autorskiej autodeprecjacji w przedmowach do zbiorów lirycznych z I połowy XIX wieku przybierały także bardziej oryginalne kształty. Tak więc, ich autorzy odwoływali się do przywileju młodości, powoływali się na prawdę i autentyzm własnych przeżyć, apelowali o empatyczną lekturę, kontrastowali wielkość uczuć z małością efektu artystycznego, a także rozbudowywali skromnościowe wyznania w formę autobiograficznej relacji z całego życia. Używane przez pisarzy I połowy XIX wieku toposy skromności były w tym sensie ilustracją ważnego etapu dziejów retoryki.

The present article is devoted to characteristics of various forms of using the topoi of humility in author’s prefaces to collections of poems from the first half of the 19th century. Referring to the history of rhetoric, the author of the article concentrates upon showing both traditional and innovative methods of deploying the said type of topoi during the period in question. Amongst traditional methods, we may distinguish: appealing to the readers’ competence or benevolence, openly declaring one’s indolence and mediocrity of one’s published work, remarks showing one’s poetical work as being performed for a common good, or as an odd job; stating aimlessness and a lack of originality of a presented piece of poetical work, and finally, the motif of subversive play with the topoi of humility. Formulas of author’s self‑depreciation in prefaces to collections of poems from the first half of the 19th century also took more original shapes. Therefore, their authors referred to the privilege of the young age, invoked the truth and authenticity of their own experiences, called for reading empathically, they also contrasted the grandeur of their feelings with insignificance of the produced artistic effect, and finally developed their humility‑filled confessions into a fully‑fledged autobiographic relation giving account of their entire lives.

L’article est consacré à la caractéristique de différentes formes d’appliquer la topique de modestie dans les préfaces d’auteurs aux recueils lyriques de la première moitié du XIXe siècle. Tout en recourant à l’histoire de la rhétorique, l’auteur s’est concentré à présenter des méthodes traditionnelles et innovatrices que l’on utilisait à cette époque‑là pour se servir de la topique mentionnée ci‑dessus. Parmi les méthodes traditionnelles se distinguent : le recours à la compétence ou à l’indulgence des récepteurs ; les déclarations de l’auteur à propos de sa propre inhabilité ou faible valeur de son ouvrage ; les remarques sur le travail poétique pour le bien commun, sur le caractère temporaire, sur les manques de but et d’originalité des travaux poétiques présentés par les auteurs, ainsi que sur le motif d’un jeu trompeur avec la topique conventionnelle de modestie. Les façons d’exprimer l’autodépréciation par les auteurs dans les préfaces aux recueils lyriques de la première moitié du XIXe siècle prenaient aussi des formes beaucoup plus originales. Dans le cas échéant, les auteurs recouraient au privilège de la jeunesse, se référaient à la vérité et à l’authenticité de leurs expériences, réclamaient une lecture empathique, confrontaient la grandeur de leurs émotions avec la médiocrité de l’effet artistique, mais aussi agrandissaient les aveux de modestie tout en les transformant en une relation autobiographique de toute leur vie. Les topos de modestie appliqués par les auteurs de la première moitié du XIXe siècle étaient, en ce sens, l’illustration d’une étape importante de l’histoire de la rhétorique.