Rezerwaty przyrody województwa podkarpackiego – tworzenie i funkcjonowanie

Abstract

Od co najmniej XIX wieku w świecie chronione są obiekty o najlepiej zachowanych wartościach przyrodniczych, określane jako rezerwaty przyrody. Proces ten nie był jednak dobrze rozpoznany na obszarze badań. W pracy przedstawiono kompleksową wiedzę o tworzeniu i funkcjonowaniu rezerwatów przyrody w granicach województwa podkarpackiego, ze szczególnym uwzględnieniem lat 1918–1960, oraz dokonano analizy najważniejszych elementów związanych z zarządzaniem nimi, w tym prowadzenia ich ochrony. Założono, że rezerwat przyrody to prawna forma ochrony przyrody, na którą składają się 3 nierozerwalne części: 1) wartości przyrodnicze; 2) podstawy prawne funkcjonowania; 3) działania człowieka czyli całokształt prac zmierzających do utworzenia rezerwatu a następnie realizacji jego ochrony, ale również antropopresja. Praca ma charakter interdyscyplinarny, co wynika z faktu, że szereg działań z zakresu ochrony przyrody jest umocowanych w systemie prawnym i nie mogą być rozpatrywane w oderwaniu od niego, ponadto ochrona przyrody realizowana jest w określonym środowisku przyrodniczym i uwarunkowaniach gospodarczych, napotykając różnorodne reakcje społeczne. Wyniki przedstawione w pracy wskazują, że kluczowa jest ciągłość istnienia części rezerwatów, którą można prześledzić od okresu Galicji albo II Rzeczypospolitej do dnia dzisiejszego; w obiektach tych do wartości przyrodniczych dołączyły wartości kulturowe i historyczne.

Since at least the nineteenth century, sites with the best preserved natural values, referred to as nature reserves, have been protected in the world. However, this process was not well understood in the research area. The paper presents comprehensive knowledge about the creation and functioning of nature reserves within the Podkarpackie Province, with particular emphasis on the years 1918–1960, and analyzes the most important elements related to their management, including their protection. It was assumed that the nature reserve is a legal form of nature protection, which consists of three inseparable parts: 1) natural values; 2) legal bases of operation; 3) human activities, i.e. the entirety of work aimed at creating the reserve and then implementing its protection, but also anthropopressure. The work is interdisciplinary, which is due to the fact that a number of activities in the field of nature protection are anchored in the legal system and cannot be considered in isolation from it, moreover, nature protection is implemented in a specific natural environment and economic conditions, encountering various social reactions. The results presented in the work show that the key element is the continuity of the existence of some reserves, which can be traced from the period of Galicia or the Second Polish Republic to the present day; in these places, cultural and historical values joined the natural values.