Wciałowzięy. Szkice o poezji Janusza Szubera

„Wciałowzięty”. Szkice o poezji Janusza Szubera Szkice zamieszczone w tej książce stanowią dopowiedzenia podjętych już przeze mnie wcześniej badań, ale odnoszą się i omawiają także zagadnienia do tej pory nieobecne w analitycznej lekturze. Praca skomponowana jest z pięciu zasadniczych rozdziałów i każdy z nich poświęcony został ważnym, w mojej opinii, zagadnieniom, zakresy te wzajemnie się oświetlają i uzupełniają. Rozdział I zatytułowany „Tasując układam z nich nieaktualnego pasjansa…”, czyli o gestach poświęcony jest sposobom ukazywania postaci i określeniu, jaką rolę poeta wyznacza gestom. W portretowaniu postaci (jest ich naprawdę wiele w tej poezji) gest stanowi konstytutywny element przedstawienia. Trzeba podkreślić, że postacie Szubera są niezwykle plastyczne, a ukazywanie ich zachowań, relacje z Drugim takie wrażenia potwierdzają. Relacja między gestem jako zachowaniem niewerbalnym a wypowiedzianym słowem wnosi wiele na temat wypowiadającego się bohatera, poświadcza jego stosunek wobec postaci, które przedstawia, czy przywołuje często spoza poetyckiego świata. W wierszach autora Mojości znaczące miejsce zajmują kobiety – poświęcony jest temu zagadnieniu rozdział II zatytułowany „Problem posiadania kogoś, czegoś czy samego siebie” – wiersze o kobietach. Są one bohaterkami zapomnianych, często skandalizujących, zdarzeń. Ich losy projektuje poeta z „materiałów niepełnych” – pamięci własnej, dokumentów i rodzinnych pamiątek czy też zasłyszanych fragmentarycznych opowieści. Pojawiają się jako postacie osobistych doznań, są wśród nich także obrazy kobiet bliżej nieznanych, oglądanych ukradkiem, z oddalenia, a także postacie wykreowane w medialnym świecie i do tego świata przynależące, skryte za ekranem telewizora czy okładką kolorowego pisma. Sposób, w jaki poeta przedstawia bohaterki, zależy przede wszystkim od tego, czy szuka w nich potwierdzenia siebie, własnej tożsamości, czy pozostają one jedynie pięknym wspomnieniem przeszłości, uwodzą ciałem z bezpiecznej odległości filmowego kadru i kolorowego plakatu, czy też poświadczają, że to, czego doświadczył, było naprawdę udziałem bohatera. Wspomnienia pozwalają na rekonstrukcję przeszłości własnej, a w niej, co łatwo zauważyć, postacie kobiet mają znaczenie szczególne. Samotność, pragnienie miłości, tęsknota za spełnieniem stanowią w tej poezji podstawę lirycznej narracji budowanej w kolejnych odsłonach poetyckiego przekazu. Z tymi rozważaniami wiążą się kwestie dotyczące ciała i sposobów jego przedstawiania – to tematyka rozdziału III, który nosi tytuł „Ty, on, ja, my, wszyscy, oni. Wciałowzięci w niespełnieniu”. Ciało w poezji Janusza Szubera. Człowiek i jego zewnętrzna powłoka poddawane są w tych wierszach szczególnej uwadze. Cielesność postrzegana jest najczęściej poprzez swe piękno (przede wszystkim w obrazach kobiet), charakterystyczny wygląd podkreślany ubiorem. Poeta mówi o możliwościach poznawczych człowieka ujawniających się poprzez zmysły, stanowią one bowiem podstawowy element jego tożsamości. Ciało w tych wierszach staje się kategorią pozwalającą na zdiagnozowanie zarówno świata, jak i siebie samego. Obserwowany i ukazywany w tych wierszach świat staje się przedmiotem refleksji, a nie przedmiotem przeżycia. Przedstawiony w analitycznym opisie sposób realizowania problematyki cielesności w wierszach Janusza Szubera, czy raczej niektórych jej aspektów, wskazuje na charakterystyczną strategię autora. W jego poezji dominującym modelem wiersza jest liryka pośrednia często przybierająca formę narracji lirycznej. Co istotne, narracyjny charakter wierszy pozwala na formułowanie myśli, uogólnień, a jednocześnie każda z tych refleksji odsyła do prawdziwych zdarzeń, osadzona jest w doświadczonym konkrecie – w ten sposób poeta minimalizuje zniekształcenia powodowane ewentualnymi zakusami poetyckiej wyobraźni. Wydawałoby się, że tematyka tej poezji skupiona jest raczej na jednostkowych historiach, że brak w niej perspektywy szerszej – to mylne wrażenie. Szuber ma świadomość, że przedstawieni ludzie istnieją naprawdę tylko wtedy, gdy zostaną ukazani w szerszej perspektywie. To tło wprowadza poeta często nie wprost, skupiając uwagę czytelnika na zewnętrzności powołanego do życia bohatera, w banalnych z pozoru sytuacjach, ale obok tych, zdawałoby się dominujących w jego poezji, motywów wprowadzone zostają ważne historyczne wydarzenia. Szuber wraca do minionych zdarzeń nie tylko dla siebie, ale wydaje się, że stoi za tymi powrotami przekonanie o pewnego rodzaju zobowiązaniu wobec nieobecnych i temu poświęcony jest rozdział IV zatytułowany Wobec historii. Poeta przekonuje, że odzyskiwanie przeszłości nie musi się odbywać poprzez naukowe zestawienie faktów i fachowe metody ich analizy, ale także za przyczyną indywidualnej wyobraźni. Obraz w ten sposób stworzony przemawia równie sugestywnie, jak dzieło sztuki, które trafia do wrażliwości emocjonalnej i estetycznej odbiorcy. Badanie przeszłości nie jest przywilejem jedynie historyków, przeszłość pozostaje według Szubera miejscem, do którego zbliżamy się poprzez pragnienie i lęk. Boimy się obrazu ludzkich dramatów, przerażającego opisu zdarzeń, ale każde z tych doświadczeń musi zostać „przerobione”, przekształcone i przekroczone, jeśli w przyszłości mają nabrać znaczenia i wzbudzić w człowieku/ w potomnych nadzieję na lepszy świat. V rozdział dotyczy gatunkowych zapożyczeń (tytuł: O gatunkowych zapożyczeniach w poezji Janusza Szubera). Twórczość poetycka autora Mojości stanowi ciekawy przykład wykorzystywania tego rodzaju nawiązań. Z bogactwa takich odniesień interesują mnie przede wszystkim teksty, w tytułach których znajdujemy sygnały wskazujące na nawiązania do gatunków nieliterackich. Sposób budowania wierszy, relacje z utrwalonym gatunkowym rytem, przekształcenia, modyfikacje, przeobrażenia stylistyczne utartych form poświadczają nie tylko możliwości warsztatowe poety i jego „osadzenie” w kulturze, ale wprowadzają także nowe możliwości interpretacyjne. Łączenie często odległych systemów powoduje, że poszczególne formy wzajemnie się oświetlają i reinterpretują. Wprowadzenie do tekstu literackiego odniesień gatunkowych spoza tego kontekstu zmienia i wzbogaca zakresy języka wyrazu autora. Takie rozwiązania artystyczne jednocześnie stawiają przed odbiorcą dodatkowe wyzwania, bowiem rozumienie tekstu hybrydalnego, nie polega na wyborze zastosowanych przez autora konwencji, ale wielość sensów odsłania się poprzez umieszczenie tekstu we właściwej perspektywie gatunkowej. Omówioną w rozdziałach problematykę zamykają uwagi dotyczące obecności w poezji Szubera motywów autotematycznych zatytułowane O sobie samym. Zakończenie. Interesujące wydają się zarówno sygnały autobiograficzne obecne w tej poezji, sposoby ich wprowadzania w materię poetyckiego języka, jak i rola, jaką nadaje im sam autor. W książce została zamieszczona bibliografia twórczości poety za lata 2008-2017. Poprzednia część, gromadząca dane od debiutu autora Gorzkich prowincji, do roku 2008, została zamieszczona w książce Poeta czułej pamięci. Studia i szkice o twórczości Janusza Szubera .