Okręg Rzeszowski Narodowej Organizacji Wojskowej/Narodowego Zjednoczenia Wojskowego w latach 1944-1947

Narodowe Zjednoczenie Wojskowe na Rzeszowszczyźnie czerpało głównie z dorobku organizacyjnego Narodowej Organizacji Wojskowej. Jeszcze w drugiej połowie 1944 r. dowódca Narodowej Organizacji Wojskowej w regionie – Kazimierz Mirecki „Żmuda” podjął decyzję, aby wyodrębnić struktury Narodowej Organizacji Wojskowej (NOW) z Armii Krajowej oraz rozpocząć samodzielną działalność. Udało mu się stworzyć struktury podziemnej organizacji, która od lutego 1945 roku stał się częścią Narodowego Zjednoczenia Wojskowego (NZW). W 1945 r. na Rzeszowszczyźnie działały jednostki partyzanckie NZW, podporządkowane komendzie oddziałów leśnych pod dowództwem Franciszka Przysiężniaka „Marek”. Po maju 1945 roku nowym dowódcą Okręgu Rzeszów NZW został Józef Sałabun „Grom”, który zmienił taktykę. W lecie 1945 większość jednostek NZW została rozwiązana. Tylko kilka z nich kontynuowała działalność. Jesienią 1945 Okręg był w kryzysie. W styczniu 1946 r. kolejny dowódca Okręgu rzeszowskiego NZW – Piotr Woźniak „Wir” rozpoczął reorganizację struktur. Stworzył PAS, specjalny pion powołany w celu prowadzenia sabotażu i dywersji. Reorganizacja objęła wywiad i kontrwywiad, który od 1946 r. funkcjonował sprawnie. Działalność NZW, tak w skali kraju, jak i na Rzeszowszczyźnie, została w praktyce przerwana w 1947 r., głównie w wyniku ogłoszonej wówczas przez komunistów amnestii.

The National Military Union in the Rzeszów District was built primarily on the foundations of the National Military Organization. In the second half of 1944, the commander of the National Military Organization in the Rzeszów region, Kazimierz Mirecki "Zmuda", decided to extract the remaining structures of the National Military Organization from the Home Army and to begin independent activity. He was able to create a structure of the underground organization, which was part of the National Military Union since February 1945. In 1945, the commander of the National Military Union had a number of partisan units subordinated to a special headquarters called the Forest Troops Command (KOL). After May 1945, the new commander of the National Military Union District Rzeszów, Joseph Sałabun "Grom", changed tactics. In the summer of 1945, most of the National Military Union partisan units had been dismantled. Only a few of them continued to operate. In January 1946, the new commander of the District, Piotr Wozniak "Wir", started the process of reorganizing the District structures. He created the Special Actions Alert (PAS), a department for fighting against the Communist regime, using special methods like sabotage and diversionary tactics. The reorganization included the issue of establishing intelligence and counterintelligence networks, which, since 1946, functioned much better than previously. Activity of the National Military Union the Rzeszów region was interrupted in 1947, mainly as a result of so-called amnesty announced by the Communists in February 1947.