Etnobiologiczna charakterystyka roślin i grzybów na targach Polski południowo-wschodniej ze szczególnym uwzględnieniem gatunków dziko rosnących

Abstract

Badanie roślin i grzybów sprzedawanych na targach stanowi ważną część badań etnobotanicznych. Zostało już opublikowanych kilka artykułów na ten temat z Ameryki Południowej i Północnej, Azji, Afryki i Europy. Podkreślić należy, że pierwsze spisy roślin i grzybów sprzedawanych na targach opublikowali polscy badacze - Muszyński z Wilna (rośliny lecznicze, 1927) i Szulczewski z Poznania (lekarstwa roślinne i jadalne grzyby, 1933), ale brak jest współczesnych badań dotyczących roślin i grzybów sprzedanych w Europie Wschodniej.

Celem badań była rejestracja rodzimych i dzikich gatunków sprzedawanych na targach w Polsce.

Cztery największe targi Polski południowo-wschodniej (Rzeszów, Przemyśl, Jarosław, Leżajsk) były regularnie odwiedzane, a sprzedawane na nich rośliny były rejestrowane w latach 2013 - 2015. Na każdym rynku z 25 sprzedawcami przeprowadzono ankiety. Wszystkie rośliny sprzedawane na targach były regularnie fotografowane. Pobrane próbki zostały zasuszone, a grzyby zidentyfikowano z użyciem kodów kreskowych DNA. Łącznie zarejestrowano 452 gatunki roślin, 117 z nich to gatunki rodzime lub trwale zadomowione - 19 zebrano tylko z naturalnych stanowisk, a 12 jest zbieranych ze stanu dzikiego i uprawianych. Siedemnaście gatunków podlega ochronie prawnej. Większość sprzedawanych roślin chronionych pochodziła z uprawy. Rośliny ozdobne stanowiły dużą część rynku i dominowały wśród gatunków rodzimych. Rośliny spożywcze dominowały wśród roślin dzikich i sprzedawane były głównie jako owoce na dżemy, soki i napoje alkoholowe lub jako zioła kulinarne. Sprzedawano bardzo mało roślin leczniczych i zielonych warzyw. Ciekawą cechą rynków była sprzedaż Ledum palustre jako środka odstraszającego owady. W sprzedaży zanotowano trzydzieści dwa gatunki grzybów (w tym dwa gatunki uprawiane), wszystkie do celów kulinarnych. Dwa gatunki grzybów (Lactarius quieticolor, Leccinum schistophilum) są nowością dla mikobioty Polski.

The study of plants and fungi sold in open-air markets is an important part of ethnobotanical enquiry. Several articles from South and North America, Asia, Africa and Europe have already been published, Actually the first inventories of plants and fungi sold in markets were performed by Polish researchers – Muszyński from Vilnius (medicinal plants, 1927) and Szulczewski from Poznań (medicinal plants and edible mushrooms, 1933), but there is a lack of contemporary studies recording plants and fungi sold in Eastern Europe. The aim of this study was to record native and wild species sold in open-air markets in Poland. Four of the largest open-air markets of south-eastern Poland (Rzeszów, Przemyśl, Jarosław, Leżajsk) were visited regularly, and the plants sold in them were recorded between 2013 and 2015. In each market, 25 sellers were interviewed. All the plants sold in the markets were photographed regularly. Voucher specimens were collected and fungi were identified using DNA barcoding. Altogether, 452 species of plants were recorded, 117 of them native to Poland or naturalized – 19 only collected from the wild and 12 both wild and cultivated. Seventeen of the species are under legal protection. Most protected plants were sold from cultivation. Ornamental plants constituted a large section of the market, and they dominated the group of native species. Food plants dominated among wildcollected plants and were sold mainly as fruits for jams, juices and alcoholic drinks, or as culinary herbs. Very few medicinal or green vegetable plants were sold. An interesting feature of the markets was the sale of Ledum palustre as an insect repellent. Thirty-two species of fungi were sold (including two cultivated species), all of them for culinary purposes. Two species (Lactarius quieticolor, Leccinum schistophilum) are new to the mycobiota of Poland.