Prawno-kryminalistyczna i kryminologiczna problematyka nowych substancji psychoaktywnych – dopalaczy
| dc.contributor.author | Semków, Dorota | |
| dc.date.accessioned | 2025-01-23T12:46:59Z | |
| dc.date.available | 2025-01-23T12:46:59Z | |
| dc.date.issued | 2023 | |
| dc.description | Monografia przedstawia kwestie związane ze zjawiskiem nowych substancji psychoaktywnych (NSP), nazywanych potocznie dopalaczami. Celem głównym opracowania było przeprowadzenie rozpoznania w postaci prawno-kryminalistycznej i kryminologicznej analizy problematyki NSP. Wskazano zarówno te działania, które były dotychczas podejmowane w procesie przeciwdziałania zjawisku, jak również te, które powinny być uwzględnione i dostosowane do współczesnych wymogów w procesie skutecznego zapobiegania. Głównym problemem badawczym uczyniono ustalenie, w jaki sposób (i czy w ogóle) współczesne regulacje prawne, a także nauka i praktyka kryminalistyki i kryminologii zapobiegają fenomenowi nowych substancji psychoaktywnych. Punktem wyjścia do przeprowadzenia analizy we wskazanym zakresie było przekonanie autorki o wielopłaszczyznowym charakterze zagrożeń wynikających ze zjawiska dopalaczy i ewolucji sceny narkotykowej dokonującej się na przestrzeni ostatnich lat tak w skali kraju, jak i na arenie międzynarodowej. Istotnym argumentem przemawiającym za przeprowadzeniem szczegółowej analizy zjawiska jest też założenie, że obowiązujące we wcześniejszych latach rozwiązania prawne nie były dostosowane do tempa rozwoju zjawiska nowych substancji psychoaktywnych, co uniemożliwiało organom ścigania rozpoznawanie i wykrywanie tego typu substancji. Sformułowano hipotezę, zgodnie z którą nowe substancje psychoaktywne są jedną z grup produktów nazywanych potocznie dopalaczami i stanowią istotny problem społeczny, w którego zapobieganiu niezbędne jest równoczesne współistnienie trzech elementów: 1) wdrożenie odpowiednich regulacji prawnych, 2) wykorzystanie zdobyczy nauki i praktyki kryminalistyki, 3) zastosowanie wiedzy z zakresu kryminologii, w tym etiologii, fenomenologii i profilaktyki kryminalnej. Przyjętym założeniom badawczym odpowiada struktura monografii. Składa się z pięciu rozdziałów, odpowiadających poszczególnym zagadnieniom, które zostały poprzedzone wprowadzeniem. W pierwszym rozdziale starano się zaprezentować rys historyczny przedstawiający aksjologiczne podstawy wykorzystania substancji odurzających przez różne społeczeństwa na przestrzeni wieków. Analiza tej problematyki jest istotna z kilku powodów, które starano się wskazać, jednak najistotniejszy z perspektywy poruszanej w monografii problematyki jest fakt, że zażywanie substancji odurzających nie zawsze stanowiło zachowanie odbiegające od powszechnie ustalonych norm i reguł. W XX wieku nastąpiło ugruntowanie fundamentalnych zmian w obszarze związanym z legalnością stosowania i wprowadzania środków odurzających do obrotu. W przypadku dopalaczy najistotniejsze w tym zakresie wydają się być dwie ostatnie dekady. Rozdział ten stanowi ponadto próbę przedstawienia dopalaczy jako zjawiska społecznego i kryminologicznego, ze wskazaniem przyczyn jego popularności i skutków. Punkt wyjścia do rozważań prowadzonych w dalszych częściach monografii stanowiła przedstawiona w pierwszym rozdziale propozycja rozstrzygnięć terminologicznych w odniesieniu do dopalaczy. W rozdziale drugim omówione zostały modele prawne w zakresie przeciwdziałania dopalaczom. Ze względu na różnorodność występujących uregulowań analizą objęte zostały rozwiązania występujące w Stanach Zjednoczony Ameryki Północnej, Wielkiej Brytanii, Niemczech, Polsce. Starano się na ich podstawie zaprezentować istotę obowiązujących współcześnie regulacji prawnych, a tym samym wskazać na różnice w definiowaniu nowych substancji psychoaktywnych oraz w sankcjach prawnych przewidzianych w ustawodawstwie poszczególnych państw. Najwięcej uwagi poświecono rodzimym przepisom prawa. Kolejny rozdział obejmuje rozważania dotyczące „modus operandi” sprawców czynów przestępnych korespondujących z dopalaczami. Przeprowadzona w tym zakresie analiza stała się podstawą do sformułowania wniosków dotyczących specyfiki przestępstw, których przedmiot stanowią nowe substancje psychoaktywne. W analizie sposobów działania istotne były takie aspekty jak produkcja dopalaczy, wytwarzanie „poczucia potrzeby” zażycia dopalaczy u konsumentów, a także metody rozprowadzania i maskowania niebezpiecznych substancji. Ze względu na fakt, że „modus operandi” determinowany jest relacją podaż-popyt za znaczący element tego problemu uznano także charakterystykę rynku nowych substancji psychoaktywnym, wraz z jej analizą dotyczącą tych grup substancji, które są najbardziej popularne. Rozdział czwarty w ścisły sposób nawiązuje do realizacji trzech z czterech funkcji kryminalistyki, tj. rozpoznawczej, wykrywczej, dowodowej. Proces karny, którego głównym elementem są czynności dowodowe, stanowi formę działalności publicznej. Główna uwaga autorki skupiona została w tym zakresie na realizowanych przez organy ścigania czynnościach: operacyjno- rozpoznawczych, dochodzeniowo-śledczych, a także – w mniejszym zakresie – administracyjno-porządkowych. W pracy starano się przedstawić wymienione rodzaje czynności, wskazując na określoną w doktrynie prawa karnego i kryminalistyce oraz praktyce organów ścigania specyfikę każdej z tych grup, ze szczególnych uwzględnieniem sytuacji, w których przedmiot tych czynności stanowiły dopalacze. W ostatnim rozdziale zostały przedstawione działania o charakterze zapobiegawczym w zakresie zjawiska dopalaczy. Problematykę omówiono z perspektywy kryminalistyczno-kryminologicznej, wskazując na zróżnicowane przedsięwzięcia podejmowane na przestrzeni lat zarówno w kraju, jak i we współpracy międzynarodowej. Zaprezentowana w poszczególnych rozdziałach analiza stanowi podstawę do weryfikacji założonej hipotezy głównej pracy oraz hipotez szczegółowych. Ostateczna weryfikacja oraz wnioski końcowe zawarte zostały w podsumowaniu. | |
| dc.identifier.isbn | 978-83-8277-115-2 | |
| dc.identifier.uri | https://repozytorium.ur.edu.pl/handle/item/11242 | |
| dc.language.iso | pol | |
| dc.publisher | Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego | |
| dc.rights | Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International | en |
| dc.rights.uri | http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/ | |
| dc.title | Prawno-kryminalistyczna i kryminologiczna problematyka nowych substancji psychoaktywnych – dopalaczy | |
| dc.type | book |