W niniejszym artykule przedmiotem uwagi jest kilka sposobów uobecniania się motywu wolności lub jej braku w powieściach Pauliny Wilkońskiej, reprezentantki literatury popularnej XIX wieku. Zagadnienie to omówiono w odniesieniu do trzech sfer. Pierwsza z nich wiąże się z tematyzacją pragnienia wolności i doświadczania niewoli narodowej. Druga dotyczy ograniczeń swobody podmiotu w przestrzeni społeczno-obyczajowej, ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji młodych ludzi poddanych przemocy przesądów i naciskom finansowym. Trzeci wymiar analizy obejmuje strategie wolności odautorskiej, wyrażające się w przyjemności pisania i jego autoterapeutycznej funkcji oraz wybranych zabiegach podtrzymujących więź z czytelnikiem. Bowiem to właśnie czytelnik jest tu traktowany jako niejawny, ale niezwykle ważny bohater prozy Wilkońskiej.

The main subject of this article is the several ways in which the motif of freedom, or the lack of it, is made present in the novels of Paulina Wilkońska, a representative of the 19th-century popular literature. The issue is discussed in relation to three aspects. The first is related to the thematization of the desire for freedom and the experience of national bondage. The second issue concerns the limitations of subjectivity in the social space, with particular attention to the situation of young people, enslaved by prejudices and financial pressures. The third dimension of the analysis includes strategies of authorial freedom, expressed in the pleasure of writing and its self-therapeutic function, as well as selected treatments that sustain the bond with the reader. For it is the reader who is treated here as the implicit but extremely important protagonist of Wilkońska's fiction.