Podstawowym celem niniejszej rozprawy jest charakterystyka gospodarki jaką prowadziła społeczności kultury ceramiki s znurowej (dalej KCSZ) oraz kultury mierzanowickiej (dalej KM) na terenie Polski południowo wschodniej i zachodniej Ukrainy. W rozumieniu autora, pojęcie gospodarki pradziejowej dotyczyć ma głównie podstaw utrzymania tych społeczności. Kwestie wytwórstwa, p ozyskiwania surowców czy handlu/wymiany podjęte zostały w sposób ogólny. Obszarem wyjściowym dla tych sposób ogólny. Obszarem wyjściowym dla tych rozważani będzie tu Polska południoworozważani będzie tu Polska południowo--wschodnia, wschodnia, przez co autor rozumie południową część Kotliny przez co autor rozumie południową część Kotliny Sandomierskiej oraz wschodnią część Karpat polskich. Sandomierskiej oraz wschodnią część Karpat polskich. W raW ramach poszerzenia obszaru badań do pracy mach poszerzenia obszaru badań do pracy włączony został obszar Ukrainy zachodniej, czyli włączony został obszar Ukrainy zachodniej, czyli wysoczyzny wschodniego Przedkarpacia, Wyżyny wysoczyzny wschodniego Przedkarpacia, Wyżyny Podolskiej, Wyżyny Wołyńskiej oraz Polesia. W celu Podolskiej, Wyżyny Wołyńskiej oraz Polesia. W celu ukazania tła porównawczego, autor kilkukrotnie ukazania tła porównawczego, autor kilkukrotnie odwołuje się do danych podwołuje się do danych pochodzących głównie z ochodzących głównie z zachodniej części małopolski, a także północnej Słowacji zachodniej części małopolski, a także północnej Słowacji zachodnich Czech i wschodnich Niemiec. Zakres zachodnich Czech i wschodnich Niemiec. Zakres chronologiczny pracy obejmuje ramy ok. 2900chronologiczny pracy obejmuje ramy ok. 2900--1500 BC 1500 BC czyli okres osadnictwa wspomnianych wyżej kultur na czyli okres osadnictwa wspomnianych wyżej kultur na omawianym obszarze. omawianym obszarze. AnAnaliza zwyczajów gospodarczych ludności KCSZ aliza zwyczajów gospodarczych ludności KCSZ i KM przeprowadzona została w oparciu o dane i KM przeprowadzona została w oparciu o dane botaniczne (rozdział IV) oraz zoologiczne (rozdział V), botaniczne (rozdział IV) oraz zoologiczne (rozdział V), pochodzące z przebadanych wykopaliskowo stanowisk pochodzące z przebadanych wykopaliskowo stanowisk archeologicznych. W przypadku danych botanicznych, archeologicznych. W przypadku danych botanicznych, rozpatrzonrozpatrzone zostały przede wszystkim analizy e zostały przede wszystkim analizy diagramów palinologicznych pochodzących z torfowisk diagramów palinologicznych pochodzących z torfowisk zlokalizowanych na omawianym obszarze.zlokalizowanych na omawianym obszarze. W rozdziale IV przedstawiony został obraz szaty W rozdziale IV przedstawiony został obraz szaty roślinnej oraz jej zmian na przełomie neolitu roślinnej oraz jej zmian na przełomie neolitu schyłkowego i wczesnej epoki brązu. schyłkowego i wczesnej epoki brązu. Poruszone zostały Poruszone zostały wędrówki drzewostanów oraz zmiany taksonomiczne wędrówki drzewostanów oraz zmiany taksonomiczne zachodzące wśród roślin łąkowych. W oparciu o zachodzące wśród roślin łąkowych. W oparciu o pozyskane dane wskazano okresy wzmożonej pozyskane dane wskazano okresy wzmożonej działalności antropogenicznej, oddziaływującej działalności antropogenicznej, oddziaływującej bezpośrednio na środowisko naturalne. Dzięki analizom bezpośrednio na środowisko naturalne. Dzięki analizom ososadów pyłkowych wyodrębniono również obecność adów pyłkowych wyodrębniono również obecność roślin uprawnych, zarejestrowanych jedynie w okresie roślin uprawnych, zarejestrowanych jedynie w okresie osadnictwa KM. Rozdział traktujący o danych osadnictwa KM. Rozdział traktujący o danych botanicznych, zawierał również zestawienie dostępnych botanicznych, zawierał również zestawienie dostępnych danych antrakologicznych i karpologicznych. danych antrakologicznych i karpologicznych. Analiza szcząt Analiza szczątków zwierzęcych przeprowadzona ków zwierzęcych przeprowadzona została w oparciu o dostępne opracowania materiałów została w oparciu o dostępne opracowania materiałów kostnych z omawianego obszaru. Ze względu na stan kostnych z omawianego obszaru. Ze względu na stan badań jedyną możliwą do wykorzystania metodą w tym badań jedyną możliwą do wykorzystania metodą w tym procesie była metoda GLS (czyli Globalnej Liczby procesie była metoda GLS (czyli Globalnej Liczby Szczątków). PrzedstawioSzczątków). Przedstawiony został procentowy udział ny został procentowy udział szczątków poszczególnych gatunków na stanowiskach szczątków poszczególnych gatunków na stanowiskach KCSZ i KM. Były do szczątki bydła, świni, owcy/kozy oraz KCSZ i KM. Były do szczątki bydła, świni, owcy/kozy oraz zwierzyny dzikiej. W zestawieniu tabelarycznym zwierzyny dzikiej. W zestawieniu tabelarycznym zastosowano również kryterium podziału na narzędzia i zastosowano również kryterium podziału na narzędzia i ozdoby oraz pojedyncozdoby oraz pojedyncze kości i depozyty szkieletowe. ze kości i depozyty szkieletowe. Udział narzędzi i ozdób w grobach obu kultur Udział narzędzi i ozdób w grobach obu kultur rozpatrzony został w kontekście płci pochowanego rozpatrzony został w kontekście płci pochowanego osobnika.osobnika. Rozdziały traktujące o źródłach Rozdziały traktujące o źródłach paleobotanicznych i archeozoologicznych poprzedzone paleobotanicznych i archeozoologicznych poprzedzone zostały częścią wstępną. W rozdzialzostały częścią wstępną. W rozdziale pierwszym e pierwszym przedstawiony został zarys problemu oraz wyznaczono przedstawiony został zarys problemu oraz wyznaczono cele i zakres pracy. Następnie zrelacjonowana została cele i zakres pracy. Następnie zrelacjonowana została historia badań prowadzonych na wyznaczonym obszarze historia badań prowadzonych na wyznaczonym obszarze od końca XIX wieku do chwili obecnej, podejmowanych od końca XIX wieku do chwili obecnej, podejmowanych na stanowiskach schyłkowoneolityczna stanowiskach schyłkowoneolitycznych i we wczesnej nych i we wczesnej epoce brązu. W rozdziale trzecim przedstawiono epoce brązu. W rozdziale trzecim przedstawiono warunki środowiskowe wskazanego obszaru oraz warunki środowiskowe wskazanego obszaru oraz zagadnienia dotyczące zmian klimatycznych jakie zagadnienia dotyczące zmian klimatycznych jakie zachodziły na przestrzeni III tysiąclecia BC oraz w zachodziły na przestrzeni III tysiąclecia BC oraz w pierwszej połowie II tys. BC.pierwszej połowie II tys. BC. Mimo, iż główny Mimo, iż głównym celem pracy jest m celem pracy jest charakterystyka podstaw utrzymania, w rozdziale VI charakterystyka podstaw utrzymania, w rozdziale VI autor podejmuje analizę surowców stosowanych w autor podejmuje analizę surowców stosowanych w wytwórstwie KCSZ i KM. Omówione zostają wszystkie wytwórstwie KCSZ i KM. Omówione zostają wszystkie rodzaje skał z których społeczności te wykonywały rodzaje skał z których społeczności te wykonywały swoje narzędzia oraz wskazuje najbliższswoje narzędzia oraz wskazuje najbliższe ich e ich złoże/wychodnie. Przedstawiony zostaje również złoże/wychodnie. Przedstawiony zostaje również procentowy udział narzędzi wykonanych z procentowy udział narzędzi wykonanych z poszczególnych surowców. W rozdziale podjęta została poszczególnych surowców. W rozdziale podjęta została również kwestia wytwórstwa wyrobów z miedzi i brązu również kwestia wytwórstwa wyrobów z miedzi i brązu oraz lokacje źródeł solonośnych, niezwykle ważnych dla oraz lokacje źródeł solonośnych, niezwykle ważnych dla wędwędrownych społeczności pasterskich.rownych społeczności pasterskich. Rozdziały VII i VIII dotyczą kolejno osadnictwa i Rozdziały VII i VIII dotyczą kolejno osadnictwa i chronologii KCSZ i KM na wyznaczonym obszarze. Dane chronologii KCSZ i KM na wyznaczonym obszarze. Dane osadnicze przedstawiono z uwzględnieniem podziału na osadnicze przedstawiono z uwzględnieniem podziału na stanowiska sepulkralne i osadowe dla obu kultur. W stanowiska sepulkralne i osadowe dla obu kultur. W zestawieniach tazestawieniach tabelarycznych uwzględniona została belarycznych uwzględniona została wysokość n.p.m. oraz charakterystyka krajobrazu. wysokość n.p.m. oraz charakterystyka krajobrazu. Punkty osadnicze obu kultur przedstawione zostały na Punkty osadnicze obu kultur przedstawione zostały na trzech mapach. Dodatkowo podjęta została kwestia trzech mapach. Dodatkowo podjęta została kwestia bonitacji gleb omawianego obszaru, a ich rodzaje bonitacji gleb omawianego obszaru, a ich rodzaje przedstawiono na dwóchprzedstawiono na dwóch mapach glebowych. W mapach glebowych. W rozdziale dotyczącym chronologii zaprezentowane rozdziale dotyczącym chronologii zaprezentowane zostało zestawienie tabelaryczne wszystkich, uzyskanych zostało zestawienie tabelaryczne wszystkich, uzyskanych dotychczas oznaczeń radiowęglowych, oraz ogóle ramy dotychczas oznaczeń radiowęglowych, oraz ogóle ramy chronologiczne dla obu kultur na omawianym obszarze. chronologiczne dla obu kultur na omawianym obszarze. Wysoką wartość badawczą Wysoką wartość badawczą zawiera rozdział IX, zawiera rozdział IX, poruszający zagadnienia z zakresu bioarcheologii, która poruszający zagadnienia z zakresu bioarcheologii, która w chwili obecnej stanowi źródło szeregu metod w chwili obecnej stanowi źródło szeregu metod badawczych i jest przyszłością dla studiów nad badawczych i jest przyszłością dla studiów nad prahistorią człowieka. Głównym tematem poruszonym prahistorią człowieka. Głównym tematem poruszonym w tej części pracy są badania izotow tej części pracy są badania izotopów stabilnych pów stabilnych zawartych w kolagenie szczątków kostnych zwierząt i zawartych w kolagenie szczątków kostnych zwierząt i ludzi. Po przedstawieniu istoty tych badań, autor ludzi. Po przedstawieniu istoty tych badań, autor prezentuje zestawienie wyników uzyskanych w toku prezentuje zestawienie wyników uzyskanych w toku badań własnych. Analiza dotyczyła zawartości izotopów badań własnych. Analiza dotyczyła zawartości izotopów węgla ¹³C oraz azotu ¹⁵N w szczątkawęgla ¹³C oraz azotu ¹⁵N w szczątkach zwierzęcych ch zwierzęcych pochodzących ze stanowisk KCSZ i KM w Skołoszowie, pochodzących ze stanowisk KCSZ i KM w Skołoszowie, Zamiechowie, Szczytnej, Mirocinie i Wierszczycy. W Zamiechowie, Szczytnej, Mirocinie i Wierszczycy. W dalszej części zaprezentowane zostały dotychczas dalszej części zaprezentowane zostały dotychczas opublikowane wyniki badań izotopów stabilnych dla opublikowane wyniki badań izotopów stabilnych dla szczątków ludzkich i zwierzęcych ze stanszczątków ludzkich i zwierzęcych ze stanowisk owisk ulokowanych na omawianym obszarze oraz z zachodniej ulokowanych na omawianym obszarze oraz z zachodniej części Małopolski. Wyniki również dotyczyły zawartości części Małopolski. Wyniki również dotyczyły zawartości izotopów węgla ¹³C i azotu ¹⁵N, a także izotopów strontu izotopów węgla ¹³C i azotu ¹⁵N, a także izotopów strontu ⁸⁷⁸⁷Sr /⁸⁶Sr. Sr /⁸⁶Sr. Na ich podstawie podjęta została próba Na ich podstawie podjęta została próba scharakteryzowania diety zwierzątscharakteryzowania diety zwierząt i ludzi schyłkowego i ludzi schyłkowego neolitu i wczesnej epoki brązu, oraz mobilności grup neolitu i wczesnej epoki brązu, oraz mobilności grup ludzkich w tym okresie. Kwestie migracji poruszone ludzkich w tym okresie. Kwestie migracji poruszone zostały również w dalszej części rozdziału, traktującej o zostały również w dalszej części rozdziału, traktującej o wynikach badań mitochondrialnego DNA.wynikach badań mitochondrialnego DNA. Rozdział X nosi charakter rozdziału Rozdział X nosi charakter rozdziału podsumowującego, w którym przedstawiona zostaje podsumowującego, w którym przedstawiona zostaje charakterystyka gospodarki ludności KCSZ i KM w Polsce charakterystyka gospodarki ludności KCSZ i KM w Polsce południowopołudniowo--wschodniej i na zachodniej Ukrainie, w wschodniej i na zachodniej Ukrainie, w oparciu o dane zaprezentowane we wcześniejszych oparciu o dane zaprezentowane we wcześniejszych częściach pracy. W niniejszym podsumowaniu autor częściach pracy. W niniejszym podsumowaniu autor potwipotwierdza, funkcjonujące w literaturze poglądy na erdza, funkcjonujące w literaturze poglądy na temat pasterskiego trybu hodowlanego w KCSZ oraz temat pasterskiego trybu hodowlanego w KCSZ oraz trybu rolnotrybu rolno--hodowlanego w KM, przy czym nie jest hodowlanego w KM, przy czym nie jest możliwe na chwilę obecną szczegółowe sprecyzowanie możliwe na chwilę obecną szczegółowe sprecyzowanie rodzaju hodowli w okresie rozwoju KCSZ oraz stosunku rodzaju hodowli w okresie rozwoju KCSZ oraz stosunku rolnictwrolnictwa do hodowli w KM. W rozprawie wykazane są a do hodowli w KM. W rozprawie wykazane są również znaczne trudności w szczegółowej również znaczne trudności w szczegółowej charakterystyce tych profili, uwzględniając także zmiany charakterystyce tych profili, uwzględniając także zmiany w toku rozwoju obu kultur, oraz różnice wynikające z w toku rozwoju obu kultur, oraz różnice wynikające z geografii środowiska. Według autora, całkowite geografii środowiska. Według autora, całkowite wykluczenie osiwykluczenie osiadłego trybu życia oraz zajęć rolniczych, adłego trybu życia oraz zajęć rolniczych, w całym okresie rozwoju KCSZ nie jest słusznym w całym okresie rozwoju KCSZ nie jest słusznym założeniem, co zresztą częściowo potwierdzają wyniki założeniem, co zresztą częściowo potwierdzają wyniki badań izotopowych. Kwestię charakterystyki podstaw badań izotopowych. Kwestię charakterystyki podstaw utrzymania obu społeczności, uznaje za nie możliwą do utrzymania obu społeczności, uznaje za nie możliwą do wykonaniawykonania na chwilę obecną. W celu prowadzenia na chwilę obecną. W celu prowadzenia dalszych rozważań konieczne jest poszerzenie bazy dalszych rozważań konieczne jest poszerzenie bazy źródłowej, głównie o wyniki analiz osteologicznych źródłowej, głównie o wyniki analiz osteologicznych przeprowadzonych na szczątkach zwierzęcych oraz przeprowadzonych na szczątkach zwierzęcych oraz danych izotopowych pozyskanych ze szczątków zarówno danych izotopowych pozyskanych ze szczątków zarówno zwierzęcych jak izwierzęcych jak i ludzkich. W rozdziale ludzkich. W rozdziale podsumowującym autor podejmuje również wywód podsumowującym autor podejmuje również wywód dotyczący struktury społecznej oraz wskazuje na dotyczący struktury społecznej oraz wskazuje na konieczność podjęcia tych rozważań, poruszając kwestie konieczność podjęcia tych rozważań, poruszając kwestie podstaw utrzymania.podstaw utrzymania. Kolejny rozdział stanowi katalog stanowisk, z których materiały stanowiły podstawę niniejszej rozprawy. Zawarte zostały w nim przebadane wykopaliskowo i opracowane stanowiska KCSZ i KM. Katalog podzielony został na cztery części a mianowicie: stanowiska KCSZ w Polsce południowo-wschodniej, stanowiska KCSZ na zachodniej Ukrainie, stanowiska KM w Polsce południowo-wschodniej i stanowiska KM na zachodniej Ukrainie. W ostatnim rozdziale przedstawione zostało zestawienie źródeł wykorzystanych przez autora.

The main aim of this dissertation is to characterize the economy of the Corded Ware Culture (hereinafter CWC) and Mierzanowice Culture (hereinafter MC) communities in south-eastern Poland and western Ukraine. According to the author, the concept of the prehistoric economy is mainly related to the basics of maintaining these communities. The matters of manufacturing, obtaining raw materials or trade/exchange have been dealt with in a general way. The starting area for these considerations will be south-eastern Poland, by which the author means the southern part of the Sandomierz Basin and the eastern part of the Polish Carpathians. As part of the expansion of the research region, the area of Western Ukraine was included in the work, i.e. the Eastern Fore-Carpathian Upland, Podolska Upland, Volhynian Upland and Polesie. In order to show the comparative background, the author several times refers to data coming mainly from the western part of Lesser Poland, as well as northern Slovakia, western Czech Republic and eastern Germany. The chronological scope of the work covers the period of approx. 2900-1500 BC, i.e. the period of settlement of the above-mentioned cultures in the discussed territory. Economic habits of the CWC and MC population analysis was based on botanical (Chapter IV) and zoological (Chapter V) data from archaeological sites. In the case of botanical data, analyzes of palynological diagrams from peat bogs located in the debated territory were considered. Chapter IV presents a picture of the vegetation and its changes at the turn of the Late Neolithic and the Early Bronze Age. The migrations of forest stands and taxonomic changes taking place among meadow plants were discussed. Based on the obtained data, periods of increased anthropogenic activity, directly affecting the natural environment, were indicated. Thanks to the pollen deposits analyzes, the presence of cultivated plants, recorded only during the settlement of MC, was also distinguished. The chapter dealing with botanical data also includes a summary of available anthracological and carpological data. The analysis of animal remains was performed on the basis of available studies of bone materials from the considered region. Due to the state of research, the only method that could be used in this process was the NISP (Number of Individual Specimens) method. The percentage share of remains of individual species at the CWC and MC sites was demonstrated. These were the remains of cattle, pigs, sheep/goats and game. In the table compilation, the criterion of division into tools and ornaments as well as single bones and skeletal deposits was also used. The share of tools and ornaments in the graves of both cultures was considered in the context of the sex of the buried individual. The chapters dealing with paleobotanical and archaeozoological sources are preceded by an introductory part. In the first chapter, an outline of the problem was presented and the goals and scope of the work were set. Then, the history of research conducted in the designated area from the end of the 19th century to the present, undertaken at late Neolithic and early Bronze Age sites, is reported. The third chapter displays the environmental conditions of the indicated territory and issues related to climatic changes that occurred throughout the 3rd millennium BC and in the first half of the 2nd millennium BC. Although the main purpose of the work is to characterize the basics of maintenance, in chapter VI the author undertakes the analysis of raw materials used in the production of CWC and MK. All types of rocks from which these communities made their tools are discussed and the nearest deposits/outcrops are indicated. The percentage share of tools made of particular raw materials is also submitted. The chapter also deals with the production of copper and bronze products and the locations of salt-bearing deposits, extremely important for nomadic pastoral communities. Chapters VII and VIII concern, respectively, the settlement and chronology of the CWC and MC in the designated area. Settlement data are presented with a division into sepulchral and settlement sites for both cultures. The table summaries include the altitude above sea level and landscape characteristics. Settlement points of both cultures are shown on three maps. In addition, the issue of soil valuation of the considered region was raised, and their types are depicted on two soil maps. The chapter on chronology provides a tabular summary of all radiocarbon determinations obtained so far, as well as a general chronological framework for both cultures in the discussed region. Chapter IX, dealing with issues in the field of bioarchaeology, which is currently the source of a number of research methods and is the future for the study of human prehistory, is of high research value. The main topic deliberated in this part of the work is the study of stable isotopes contained in the collagen of animal and human bone remains. After introducing the essence of this research, the author presents a summary of the results obtained in the course of his own research. The analysis concerned the content of carbon ¹³C and nitrogen ¹⁵N isotopes in animal remains from the CWC and MC sites in Skołoszów, Zamiechów, Szczytna, Mirocin and Wierszczyca. In the further part, the results of studies on stable isotopes for human and animal remains from sites located in the debated territory and from the western part of Lesser Poland published so far are exhibited. The results also concerned the content of carbon ¹³C and nitrogen ¹⁵N isotopes, as well as strontium isotopes ⁸⁷Sr /⁸⁶Sr. On their basis, an attempt was made to characterize the diet of animals and people of the late Neolithic and early Bronze Age, as well as the mobility of human groups in this period. The issues of migration are also discussed in the later part of the chapter, which deals with the results of mitochondrial DNA research. Chapter X is a summary chapter in which the characteristics of the economy of the KCSZ and KM population in south-eastern Poland and western Ukraine are presented, based on the data introduced in the previous parts of the work. In this summary, the author confirms the views existing in the literature on the pastoral breeding mode in the CWC and the agrocultural-breeding mode in the MC, but it is not possible to specify in detail the type of farming during the development of the CWC and the relationship between agriculture and breeding in the MC. The dissertation also shows significant difficulties in the detailed characterization of these profiles, also taking into account the changes in the course of development of both cultures, and the differences resulting from the geography of the environment. According to the author, the complete exclusion of a sedentary lifestyle and agricultural activities throughout the entire period of CWC development is not a correct assumption, which is partly confirmed by the results of isotope research. The issue of the characteristics of the basis for the maintenance of both communities, considers impossible at the moment. In order to conduct further considerations, it is necessary to expand the source base, mainly with the results of osteological analyzes carried out on animal remains and isotope data obtained from both animal and human remains. In the concluding chapter, the author also discusses the social structure and indicates the need to undertake these considerations, addressing the issues of the basis of livelihood. The next chapter is a catalog of sites, the materials of which were the basis of this dissertation. It contains the excavated and elaborated CWC and MC sites. The catalog has been divided into four parts, namely: CWC sites in south-eastern Poland, CWC sites in western Ukraine, MC sites in south-eastern Poland and MC sites in western Ukraine. The last chapter contains a list of sources used by the author.