Tematy i Konteksty 15(20) 2025

URI dla tej Kolekcjihttps://repozytorium.ur.edu.pl/handle/item/11939

Przeglądaj

Aktualnie wyświetlane 1 - 20 z 24

Roman Ingarden’s Spaces of the Word. Part 2
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2025) Ulicka, Danuta
The article delves into the literary oeuvre of Roman Ingarden, the prominent Polish phenomenologist, philosopher, aesthetician and literary theorist. While his scholarly contributions are globally acknowledged, his literary output, in stark contrast, remains largely undiscovered, archived within the confines of his family collection, with only sporadic references in dispersed texts. Intriguingly, some portions of his literary creations were purportedly prepared for publication by the author himself. This corpus of work, primarily comprising poetry but also prose, drama and autobiographical writings, unveils not only Ingarden’s artistic predilections – ranging from thematic and stylistic inclinations to genre preferences and rhythmic patterns, exhibiting clear affiliations with Young Poland’s poetry – but also provides insight into the implicit conception of subjectivity embedded in his poetic compositions. This nuanced understanding significantly supplements and reinforces the overtly articulated notion of subjectivity present in his writings addressing Edmund Husserl’s philosophy. Additionally, Ingarden’s poetic works, when juxtaposed with the poetry of his contemporaries – such as Kazimierz Twardowski, Stefania Skwarczyńska, Maria Dłuska, Roman Jakobson and Victor Shklovsky – assumes a pivotal role as an artifact, offering a lens through which to comprehend the prevailing cultural milieu of the epoch. Simultaneously, it provokes the question of why outstanding innovators in literary studies exhibited an intriguing conservatism in their own literary endeavours.
Ewa Głębicka jako komentatorka "Nocy i dni" Marii Dąbrowskiej. Studium porównawcze na tle wcześniejszych prac o tej powieści
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2025) Chrostek, Mariusz
W 2021 r. ukazało się wydanie Nocy i dni Marii Dąbrowskiej w serii Biblioteka Narodowa. Przygotowała je Ewa Głębicka. Liczący 188 stron Wstęp Głębickiej jest przedmiotem analizy przeprowadzonej w tym artykule. Autorka bardzo dokładnie ten Wstęp udokumentowała – wykorzystała Dzienniki i korespondencję Marii Dąbrowskiej z różnymi osobami (publikowaną i niepublikowaną), wszelkie prace literaturoznawców oraz krytyków literatury (książki, artykuły, nawet drobne przyczynki) na temat Dąbrowskiej i Nocy i dni, a także wiele innych dokumentów. Ewa Głębicka zaprezentowała ważniejsze fakty dotyczące życia i twórczości Marii Dąbrowskiej oraz dokonała wszechstronnej interpretacji powieści Noce i dnie. Ustalenia Ewy Głębickiej zostały skonfrontowane z innymi badaniami poświęconymi powieści Noce i dnie, prowadzonymi przez polskich historyków literatury w latach 50., 60. i 70. XX wieku: Tadeusza Drewnowskiego, Włodzimierza Maciąga, Ewę Korzeniewską, Henryka Markiewicza, Zdzisława Liberę, Kazimierza Wykę i krytyka literackiego Andrzeja Kijowskiego. Interpretacja powieści Noce i dnie autorstwa Ewy Głębickiej proponuje nowy punkt widzenia na wiele kwestii i przynosi więcej szczegółów niż wszystko, co wcześniej napisano o tej powieści.
Niepokój przychodzi po zmroku. Topika nocy w prozie Sylwii Chutnik
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2025) Piechota, Dariusz
Artykuł ten poświęcony jest topice nocy w prozie Sylwii Chutnik. Autor koncentruje się na omówieniu trzech wariantów pejzaży nocnych. W pierwszym z nich zapadający zmrok jest katalizatorem traumatycznych wspomnień z przeszłości. W drugim wariancie topika nocy towarzyszy alternatywnemu życiu, w którym do głosu dochodzi prawdziwe „ja” bohaterów. Chutnik wykorzystuje tutaj opozycję dzień-noc w kontekście wzorców normatywnych narzucających konkretne role i zachowania bohaterom. Noc okazuje się jedyną porą, kiedy bohaterowie z dala od opinii publicznej mogą żyć pełnią życia bez obaw przed ostracyzmem czy wykluczeniem społecznym. W trzecim wariancie noc i towarzyszące jej palenie papierosów na balkonach staje się doświadczeniem łączącym wszystkie bohaterki; to moment, w którym do głosu dochodzą lęki, obawy wypierane w ciągu dnia. W wariancie tym do głosu dochodzi narrator pierwszoosobowy („my”), tożsamy z całą kobiecą wspólnotą. Snuta narracja przekształca się symbolicznie w pejzaż wewnętrzny bohaterek. Obrazy te pod wpływem zmiennego natężenia światła księżyca i gwiazd oraz unoszącej się mgły nabierają onirycznych kształtów. Ten odrealniony pejzaż industrialny koresponduje także z „ciemną” stroną egzystencji, których egzemplifikacją stają się „wewnętrzne demony”, z którymi borykają się bohaterki. Noc u Chutnik sprzyja nie tylko poszukiwaniom melancholijnych śladów życia, ale również błąkaniu się po bezdrożach ludzkiej egzystencji.
„Bez ciągłości”. O prozie autobiograficznej Mai Elżbiety Cybulskiej
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2025) Paliwoda, Agata
Artykuł stanowi próbę omówienia pisarstwa osobistego Mai Elżbiety Cybulskiej. Analizą tematyczno-formalną autorka artykułu obejmuje 5 utworów: Karmiąc Ptaki w Singapurze, Rysa. Wątki, Okienko. Notatki, Płynę i Brulion. Osadza je w kontekście autobiograficznego pisarstwa kobiecego, ukazuje ich walory jako dokumentów życia literackiego „polskiego Londynu”, zarysowuje też ich miejsce w obszarze literatury Holokaustu.
Alicja Iwańska i jej współpraca z „Kulturą” paryską
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2025) Wal, Anna
Artykuł omawia współpracę Alicji Iwańskiej, poetki, prozaiczki, filozofki i antropolożki, z paryską „Kulturą”. Trwała ona w latach 1952-1996 i była nieregularna. Iwańska publikowała na łamach paryskiego czasopisma wiersze, prozę, recenzje oraz artykuły podejmujące różnorodną tematykę. W jej twórczości można zaobserwować obecność kilku powtarzających się tematów: II wojny światowej i powstania warszawskiego, powojennej emigracji oraz związanych z nią obrazów Stanów Zjednoczonych i Ameryki Łacińskiej, głównie Meksyku, gdzie prowadziła badania socjologiczno-antropologiczne. Iwańska powierzyła Instytutowi Literackiemu i redakcji „Kultury” własne archiwum.
O autopatograficznym wymiarze "Zapisków szpitalnych" Ryszarda Kapuścińskiego
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2025) Żyrek-Horodyska, Edyta
Artykuł ma na celu omówienie poetyki "Zapisków szpitalnych" autorstwa Ryszarda Kapuścińskiego. Te krótkie notatki można osadzić w kontekście autopatograficznego dyskursu maladycznego, ukazują bowiem nie tylko somatyczne aspekty bólu, ale także emocje i afekty związane z cierpiącym ciałem. Ponadto teksty te ze względu na złożoną strukturę można traktować jako realizację „gatunku zmąconego”, określanego jako hipomneumata. Badania wykazały, że "Zapiski szpitalne", spisane tuż przed śmiercią reportera, stanowią ważny komponent spuścizny Kapuścińskiego.
"Wehikuł czasu" Herberta George’a Wellsa – rewizja tropów mitologicznych
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2025) Ligeza, Adrian
W artykule tym przedstawiono reinterpretację obecności tropów mitologicznych w powieści H. G. Wellsa Wehikuł czasu. Po przedstawieniu różnych kontekstów, w których powieść jest czytana, zwrócono uwagę na podejścia interpretacyjne przyjęte przez krytyków literackich, takich jak Bergonzi, Parrinder, Lake, Scafella, Ketterer, Prince, którzy poszukują powiązań między wybranym przez autora tekstem a mitami. Wśród cytowanych interpretacji znajdziemy odniesienia między innymi do Sfinksa, Edypa i Prometeusza. Korzystając z metodologii badawczej przyjętej przez Johna White'a i Marie Miguet-Ollagnier, autor identyfikuje sekcje, w których najczęściej pojawiają się aluzje do mitów dotyczących Nemezis, Ananke, Chronosa Aiona i Faetona. Jednocześnie autor rozszerza ustalenia poprzednich badań, podkreślając nowo odkryte motywy mitologiczne. Autor odwołuje się także do kategorii tragedii i ukazuje wpływ tragedii antycznej na powieść Wellsa.
Próby gry z cenzurą w listach z zesłania Kazimierza Szetkiewicza
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2025) Szargot, Barbara
Tekst dotyczy sposobu w jaki zesłany do Rosji Kazimierz Szetkiewicz pisząc do żony starał się przekonać czytającego te listy cenzora rosyjskiego o tym, że jest lojalnym rosyjskim obywatelem. W tym celu podkreślał swoją niewinność, kłamał, że nie walczył o sprawę niepodległości Polski, wychwalał cara, kulturę rosyjską, nakłaniał żonę do nauki języka rosyjskiego. Dzięki analizie listów Szetkiewicza zyskujemy wiedzę o sposobach jakimi ludzie oszukiwali cenzurę.
Niewinność źródłem komizmu. O "Autorkach" Henryka Sienkiewicza
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2025) Lauks, Anna
Autorki Henryka Sienkiewicza to dziś już zupełnie nieznany utwór sceniczny, w którym obrano niecodzienną strategię budowania komizmu. Źródłem humoru w tym tekście jest bowiem niewinność i nieświadomość bohatera dziecięcego. Biorąc pod uwagę okoliczności powstania utworu, to znaczy moment historyczny oraz tendencje, jakie były wówczas obecne w literaturze, wprowadzenie śmiechu za pomocą specyficznej kreacji dziecka wydaje się nieoczywistym wyborem, dlatego też warto się mu przyjrzeć. Celem artykułu jest określenie rodzaju komizmu, jaki został zastosowany w Autorkach Henryka Sienkiewicza oraz scharakteryzowanie jego funkcjonalności. Rozważania będą potwierdzeniem tezy, iż humor sienkiewiczowskiej sztuki został oparty o trzy filary: dziecięca niewinność i nieświadomość, seksualność człowieka oraz zabawne odwołanie się do stereotypów polskiej powieści sentymentalnej.
Różewicz rok po roku. W dziesięciolecie śmierci wielkiego poety i dramatopisarza
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2025) Braun, Kazimierz
Artykuł przedstawia w sposób chronologiczny dramatyczne Tadeusza Różewicza wyreżyserowane przez Kazimierza Brauna, wystawiane na scenach polskich i zagranicznych teatrów. W tekście omówiono piętnaście dzieł. Wybór układu czasowego pozwala prześledzić rozwój twórczości dramaturga i poety na różnych poziomach, a także w relacjach: reżyser–dramaturg oraz reżyser–poeta. Rozważania zostały wsparte cytatami z recenzji spektakli oraz wspomnieniami Kazimierza Brauna dotyczącymi pracy nad scenicznym tekstem Tadeusza Różewicza.
Poetyckie świadectwo pogromu kieleckiego. O "Wierszu do Polski" Stanisława Wygodzkiego
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2025) Żurek, Sławomir Jacek
Wiersz do Polski Stanisława Wygodzkiego to zapomniane literackie świadectwo sprzeciwu, rozpaczy i beznadziei podwójnej ofiary: niemieckiego antysemityzmu czasów Zagłady i antysemityzmu polskiego, którego doświadczył na własnej skórze w roku 1967. Poeta zareagował nim na pogrom kielecki, pisząc go latem 1946 . Był to krzyk polskiego Żyda, zdezorientowanego tymi wydarzeniami, mającymi miejsce wszak w oswobodzonej od nazistów Polsce. Liryk ten nie został jednak wówczas opublikowany ani w Niemczech (gdzie powstał), ani w Polsce (gdzie poeta przybył po wyjściu z obozu koncentracyjnego), ale dopiero w Izraelu po śmierci poety w roku 1992.
„Żadne szaleństwo serca mu nie zżarło”? Juliana Przybosia twórcze „ja” Poety i prywatne „ja” Osoby
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2025) Obremski, Krzysztof
Punkt wyjścia to rozdwojenie Juliana Przybosia na Poetę („ja” twórcze) i Osobę („ja” prywatne). O Słowiarzu, a więc Poecie i Osobie, można twierdzić, że stał się ofiarą ekspresywnego stylu lektury, co nie musi jednak stawać się przyzwoleniem na bezrefleksyjne przechodzenie do porządku nad tym, jaką „gębę” dwukrotnie przyprawił mu Czesław Miłosz. Listy Juliana Przybosia do rodziny 1921–1931 oraz list do Jana Brzękowskiego z dnia 20 grudnia 1960 r. dowodzą, że Słowiarz pozostawał kimś „czułym” w sensie podobnym do tego, jaki owemu słowu nadała Olga Tokarczuk w wykładzie Czuły narrator.
"Fragment" i "Morituris". O poetyckim debiucie Stanisława Pieńkowskiego
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2025) Borek, Bartłomiej
Artykuł stanowi próbę przybliżenia poetyckiego debiutu Stanisława Pieńkowskiego – liryku Fragment oraz Morituris. Przyglądając się dziełom zwrócono szczególną uwagę na kreację podmiotu lirycznego, obecność motywów mitologicznych, filozoficznych koncepcji Nietzschego oraz gnostyckiego rysu głównego bohatera sekwencji. Wspomniano także o bohaterze-transgresorze i poczyniono ocenę zaniechania kontynuowania przez poetę konceptu owej wybitnej jednostki. Kluczową metodą odkodowywania sensów zawartych w lirykach było niezawodne instrumentarium hermeneutyczne.
Transgresyjność poezji Leśmiana
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2025) Zwierzyński, Leszek
Tekst jest próbą opisania transgresyjnej natury poezji Leśmiana. Zbadano nie tylko proste wyobrażenia przekraczania granicy, lecz także zjawiska bardziej złożone – podróży metafizycznej (Eliasz), odkrywającej coraz dalsze warstwy inności kosmosu, a także ontologicznej przemiany „ja”. Najciekawsza okazuje się jednak transgresyjność jako wewnętrzna właściwość samego Bytu, jego „dziania się”. W syntetycznym podsumowaniu ukazano tekstowe mechanizmy transgresji i transgresyjność jako fundamentalną właściwość poezji Leśmiana.
Nowa Nowa Fala. O dojrzałej poezji Jacka Świerka
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2025) Luboń, Arkadiusz
Artykuł omawia obecność elementów poetyki typowej dla twórców polskiej Nowej Fali z przełomu lat 60-tych i 70-tych ubiegłego stulecia w tekstach jednego z interesujących poetów ścisłej współczesności – Jacka Świerka. Choć jego debiut literacki miał miejsce dwadzieścia lat temu, a w międzyczasie Świerk ogłosił drukiem liczne wiersze i przekłady, to dopiero najnowszy tom Żucie wewnętrzne z roku 2024 stanowi reprezentatywną kolekcję liryki dojrzałej i charakterystycznej dla najwyraźniej ukształtowanego już stylu poety. Jak dowodzi analiza interpretacyjna utworów Świerka, nowofalowy realizm i zaangażowanie w diagnozę rzeczywistości polityczno-społecznej, ironiczne gry językowe czy zastosowanie „cudzego słowa” (w postaci cytatów, parafraz, przekładów) znajdują swoje efektywne zastosowanie również i dzisiaj, inspirując do krytycznej a jednocześnie finezyjnej oceny kondycji człowieka XXI wieku − zagubionego w świecie aksjologicznego pomieszania, informacyjnego chaosu, zmienności internetowych wpływów oraz poważnych kryzysów duchowych i moralnych.
"Bajka na dobranoc" Jana Kurowickiego. Tomik zdradzonych nadziei
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2025) Kopa, Dawid
Artykuł przybliża czytelnikowi wydany w 1992 roku tomik wierszy Jana Kurowickiego Bajka na dobranoc. Wyjaśnia, na czym polega jego przełomowy charakter w stosunku do wcześniejszej twórczości poetyckiej autora. Dokonuje próby określenia przynależności środowiskowej Kurowickiego w czasach bliskich debiutu, biorąc za punkt odniesienia główne prądy poezji polskiej lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku. Porusza problem recepcji krytycznej Bajki na dobranoc. Rozpoznaje sposoby manifestowania się światopoglądu autora w jego wierszach.
Liryka Andrzeja Buszy wobec myśli nadrzeczywistej
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2025) Budzik, Justyna
Artykuł stanowi próbę odczytania wczesnych liryków Andrzeja Buszy w perspektywie nadrzeczywistej. Autorka skupia się na surrealnym obrazowaniu, jakie ujawnia się między innymi w zbiorze Astrolog w metrze, i próbuje odpowiedzieć na pytanie, w jaki sposób Busza konstruuje obraz wpisujący się w ten nurt w literaturze. Istotnym punktem odniesienia w tym szkicu jest surrealistyczne obrazowanie spod znaku Andre Bretona i Paula Eluarda. Autorka wyjaśnia, z czego może wynikać odrębność i niezależność obrazowania u Buszy w porównaniu do jego francuskich wzorców literackich. Refleksje poświęcone surrealizmowi w sztukach malarskich, które Busza podejmuje w swym ostatnim zbiorze zatytułowanym Ekfrazy, zostały tu celowo pominięte.
Reifikcje przyszłości. O roli rzeczy w poezji Erny Rosenstein
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2025) Juchniewicz, Andrzej
Autor analizuje wybrane wiersze Erny Rosenstein, które nie były dotąd omawiane z wykorzystaniem metodologii z obszaru studiów nad rzeczami. Głównym celem tekstu jest zwrócenie uwagi na progresywne myślenie Rosenstein o rzeczach, które zostało omówione na przykładzie trzech tekstów poetyckich. Autor udowadnia, że posthumanistyczna wrażliwość wiąże się z biografią artystki. Można uznać, że przeżycia wojenne zdecydowały o tym, że Rosenstein traktowała rzeczy w sposób zarezerwowany dla ludzi. Jej strategie można uznać wyraźne opowiedzenie się za wizją przyszłości, która oparta jest na szacunku wobec tego, co inne i odmienne, oraz trosce o byty ludzkie i nie-ludzkie. Rosenstein, pisząc o rzeczach (kołdrze, tapczanie, fotelu), stosuje zabieg personifikacji, który bywa krytykowany przez badaczy komentujących nowe koncepcje dotyczące rzeczy we współczesnej humanistyce, ze względu na nikłą wartość poznawczą. W jej projekcie literackim rzeczy nie tylko uzyskują sprawczość, lecz również wchodzą z ludźmi w długotrwałe relacje ze względu na stopień zażyłości. Ich życie, jak dowodzi Rosenstein, nie sprowadza się do zaspokajania potrzeb człowieka o czym świadczą niektóre teksty. Artystka, przekonana o ich autonomii, kreśli przyszłościowe scenariusze umożliwiające życie w zróżnicowanej wspólnocie, której członkowie pozostają niezależni i pozbawieni zobowiązań wynikających z zajmowanych w niej pozycji.
Kobiecość i postkolonializm w poezji Zuzanny Ginczanki i Marianne Moore
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2025) Adamek, Zuzanna
Artykuł Kobiecość i postkolonializm w poezji Zuzanny Ginczanki i Marianne Moore ma na celu przedstawienie wybranych wierszy Zuzanny Ginczanki i Marianne Moore oraz porównanie obecnych w ich twórczości kategorii kobiecości i postkolonializmu. Moim celem będzie przedstawienie poetek jako pokrewnych sobie, postulujących podobne poglądy, chociaż odległych geograficznie. Skupię się na tym, jak jest przez nie przedstawiana kobiecość, a jak kwestia postkolonializmu. Zaobserwowane przeze mnie podobieństwa w ich przedstawieniu, skłoniły mnie do zbadania i zaprezentowania punktów stycznych między tymi kategoriami u Ginczanki i Moore. Balansować między nimi i odnajdywać tą samą wizję kobiety i tą samą postkolonialność. Podczas interpretacji skonfrontuję aspekty wspólne dla autorek, które funkcjonowały po dwóch stronach świata, a mimo to są pokrewne w swojej twórczości.
Dwoistość świata. O "Mer de Glace" Małgorzaty Lebdy
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2025) Wosik, Alicja
Celem niniejszego artykułu jest analiza i interpretacja wybranych utworów z książki poetyckiej Małgorzaty Lebdy zatytułowanej Mer de Glace oraz ukazanie tytułowej dwoistości świata, w który uwikłany jest podmiot wykreowany przez poetkę. Pierwszy z nich to krzyczący, jaskrawy, przytłaczający świat katastrofy klimatycznej, drugi – indywidualny, spokojny świat oikosu, oparty na więzi z domem-miejscem i domem-naturą, który pozwala wygospodarować przestrzeń na przeżywanie własnych emocji.

Przeglądaj

Ostatnio nadesłane materiały