Polityka i Społeczeństwo nr 1(23)/2025
URI dla tej Kolekcjihttps://repozytorium.ur.edu.pl/handle/item/11549
Przeglądaj
Ostatnio nadesłane materiały
Pozycja Od konceptu do instytucji. Mechanizmy i znaczenie instytucjonalizacji innowacji społecznych na podstawie założeń paradygmatu demokratycznego(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2025-03) Wenderlich, PaulinaCelem artykułu jest analiza mechanizmów i znaczenia instytucjonalizacji innowacji społecznych na gruncie polskim. Problem badawczy skupia się na tym, jak innowacje mogą przechodzić od fazy konceptu do formy instytucjonalnej, zdobywając trwałość i stabilność w strukturach społecznych. Artykuł opiera się na demokratycznym paradygmacie innowacji społecznych, podkreślającym partycypację, inkluzywność i współpracę wielosektorową w tworzeniu oraz wdrażaniu nowych rozwiązań społecznych. Przeprowadzona analiza uwzględnia także perspektywę neoinstytucjonalną, która pozwala zrozumieć, że proces instytucjonalizacji innowacji wpływa na zakorzenienie nowatorskich rozwiązań, a to wspiera długofalowość działań, systemowość zmian, a w konsekwencji rozwój społeczny. Dokonano analizy przypadku – Centrum Sztuki Włączającej / Teatru 21, instytucji dedykowanej twórczości osób z niepełnosprawnościami, mającej na celu promowanie różnorodności oraz inkluzywności społecznej. Metodologia badawcza obejmuje analizę literatury oraz obserwację działalności badanej instytucji.Pozycja Wpływ podmiotów zewnętrznych w cyberprzestrzeni na bezpieczeństwo procesu wyborczego w państwie(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2025-03) Warchoł, AgnieszkaCelem niniejszego artykułu jest przedstawienie wpływu podmiotów zewnętrznych względem państwa na bezpieczeństwo procesu wyborczego. Główna teza publikacji zawiera się w stwierdzeniu, że współcześnie, za sprawą cyberprzestrzeni, podmioty zewnętrzne zintensyfikowały działania w zakresie wpływu na proces wyborczy podmiotu państwowego. W pracy zastosowane zostały takie metody badawcze, jak: analiza i krytyka źródeł, analiza i krytyka piśmiennictwa, metoda porównawcza, studium przypadku. Cyberprzestrzeń odgrywa kluczową rolę w procesie wyborczym, a w obliczu transnarodowych zagrożeń konieczne jest podnoszenie świadomości społeczeństwa w tym zakresie, dbałość o cyberbezpieczeństwo państwa, ale także niezbędna jest odpowiednia współpraca międzynarodowa, np. wymiana informacji, wspólne ćwiczenia i koordynacja działań. Zapewnienie bezpieczeństwa procesu wyborczego wymaga kompleksowego podejścia, które obejmuje zarówno aspekty techniczno-technologiczne, prawne, instytucjonalne, jak i społeczne.Pozycja Ewolucja postaw młodzieży w Polsce wobec religii i Kościoła katolickiego w XXI wieku w kontekście zmian religijności społeczeństwa polskiego(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2025-03) Tasak, AgataEwolucja religijności społeczeństwa polskiego jest ważną kwestią w analizach funkcjonowania życia społeczno-politycznego. Pogłębiające się procesy sekularyzacji życia publicznego, dezinstytucjonalizacji wiary, selektywności w przestrzeganiu wskazań Kościoła katolickiego, obserwowane od wielu lat na świecie, są również bardziej widoczne w społeczeństwie polskim, przebiegają jednak z odmienną dynamiką w różnych obszarach życia wspólnotowego. Osłabieniu ulega również poziom zaufania do Kościoła instytucjonalnego. W świetle wyników badań odnoszących się do postaw młodzieży można stwierdzić, że wskazane procesy mają charakter znacząco głębszy oraz bardziej dynamiczny – w niektórych obszarach religijności bardzo intensywny. W najbliższym czasie trudno się spodziewać gwałtownego odwrócenia tych tendencji, w dużym zakresie uzależnione jest to od możliwości odzyskania lub wzmocnienia poziomu zaufania przez Kościół katolicki.Pozycja Aktywna polityka rynku pracy wobec osób młodych. Rozwiązania ustawowe i ich realizacja przez publiczne służby zatrudnienia(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2025-03) Szydlik-Leszczyńska, AgataCelem opracowania jest prezentacja rozwiązań w ramach aktywnej polityki rynku pracy skierowanych do osób młodych oraz ich realizacja przez publiczne służby zatrudnienia w kontekście sytuacji tych osób na rynku pracy. Ze względu na niż demograficzny oraz wciąż malejącą liczbę osób młodych wchodzących na rynek pracy wydawać by się mogło, że ich sytuacja na tym rynku poprawia się. Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy nadal jednak zalicza tę kategorię do osób w szczególnej sytuacji na rynku pracy i w związku z tym mogą one korzystać z szerszego wachlarza aktywnych programów rynku pracy. Osoby młode wchodzące na rynek pracy muszą bowiem sprostać wyzwaniom związanym ze zwiększającymi się wymaganiami pracodawców przy braku lub stosunkowo małym doświadczeniu zawodowym. W tym kontekście ważne są działania państwa nakierowane na programy wspierające wejście i utrzymanie się na rynku pracy tej kategorii osób. W artykule dokonano przeglądu aktywnych form wsparcia dedykowanych osobom młodym wchodzącym na rynek pracy oraz analizy stosowanych rozwiązań na tle sytuacji tych osób na rynku pracy. Problemem badawczym jest zatem odpowiedzenie sobie na pytanie, czy metody wsparcia stosowane przez publiczne służby zatrudnienia wobec osób młodych niwelują podstawowe bariery utrudniające im wejście na rynek pracy. Zastosowane metody badawcze to studia literaturowe, analiza dokumentów normatywnych, metoda porównawcza i analiza danych zastanych.Pozycja Siecioholizm i fonoholizm jako współczesne zagrożenie społeczne – objawy, skutki i profilaktyka(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2025-03) Szumiec, MagdalenaObserwowany współcześnie dynamiczny rozwój nowoczesnych technologii sprawia, że w dzisiejszych czasach coraz trudniej wskazać obszary działalności człowieka pozbawione możliwości korzystania z nich. Otaczająca nas rzeczywistość naznaczona jest wszechobecnością mediów cyfrowych, w tym komunikacyjnych, takich jak internet czy telefonia komórkowa. Niewątpliwie media te znacznie ułatwiają codzienne funkcjonowanie, ale też generują wiele problemów. Artykuł stanowi próbę zasygnalizowania zagrożeń związanych z niewłaściwym korzystaniem z internetu (siecioholizm) i telefonów komórkowych (fonoholizm). Na podstawie przeprowadzonych badań możliwe okazało się rozpoznanie skali tych zjawisk, wyłonienie objawów i konsekwencji nagminnego korzystania z sieci oraz wskazanie działań profilaktycznych.Pozycja Partycypacja wyborcza młodzieży w Polsce w latach 2014–2024(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2025-03) Pięta-Szawara, AnnaW artykule przedstawiono wyniki analizy udziału młodzieży w wyborach ogólnokrajowych w Polsce w latach 2014–2024 w perspektywie porównawczej do okresu 1997–2007 oraz zidentyfikowano zasadnicze trendy frekwencyjne obserwowane w obu dekadach. Główną zmienną analityczną przyjętą w badaniach jest wiek wyborców, jednak uwzględniono również inne czynniki wpływające na poziom uczestnictwa młodzieży w wyborach, takie jak zainteresowanie polityką, poczucie wpływu obywatelskiego czy identyfikacja partyjna. W artykule wskazano także potencjalne kierunki działań służących zwiększaniu udziału młodych obywateli w życiu politycznym i publicznym.Pozycja Religijne determinanty preferencji wyborczych Polaków w wyborach parlamentarnych w 2023 roku(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2025-03) Pieniężny, DawidWobec bardzo silnego akcentowania kwestii rewizji stosunków państwa i Kościoła katolickiego w Polsce w kampanii wyborczej przed elekcją parlamentarną 2023 roku, wśród elektoratów i przedstawicieli największych partii politycznych wybory te mogły stać się starciem cywilizacyjnym, bowiem wyłoniona w nich nowa większość parlamentarna miała zdecydować o kształcie owych relacji. Celem niniejszego artykułu jest odpowiedź na pytanie, czy kwestie religijne determinowały preferencje wyborcze w polskim społeczeństwie. Autor udziela odpowiedzi na to pytanie dzięki analizie statystycznej autorskiego badania ilościowego przeprowadzonego na reprezentatywnej grupie wyborców oraz dzięki analizie historycznych danych zgromadzonych w raportach Centrum Badania Opinii Społecznej.Pozycja Rola Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w kształtowaniu bezpieczeństwa podczas stanu wyjątkowego w 2021 roku(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2025-03) Nowak, TomaszW artykule przyjęto, że bezprecedensowa skala presji migracyjnej na granicy polsko-białoruskiej w 2021 r., dopełniona demonstracją siły militarnej przez Rosję przy wschodniej flance NATO, stanowiła asumpt do użycia przez Polskę nadzwyczajnych instrumentów prawnych. Do skonfrontowania się z nowymi realiami geostrategicznymi sięgnięto po instytucję stanu wyjątkowego. Szczególne uprawnienia w tym zakresie przysługują Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej. Celem artykułu było ustalenie roli prezydenta RP w kontekście zadań realizowanych w okresie obowiązywania stanu wyjątkowego w Polsce, a także ocena podjętych działań w obszarze bezpieczeństwa wewnętrznego i aktywności dyplomatycznej na arenie międzynarodowej.Pozycja Polityka energetyczna i ochrona klimatu w Unii Europejskiej w programach niemieckich partii politycznych na wybory do Parlamentu Europejskiego w 2024 roku(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2025-03) Molo, BeataCelem artykułu jest analiza programów na wybory do Parlamentu Europejskiego w 2024 r. w obszarach polityki energetycznej i ochrony klimatu w Unii Europejskiej głównych partii politycznych w Niemczech: CDU i CSU, Sojusz 90/Zielonych, SPD, Alternatywa dla Niemiec (AfD), Lewica, FDP oraz Sojusz Sahry Wagenknecht – dla Rozsądku i Sprawiedliwości (BSW). Autorka, prezentując stanowiska i postulaty wyborcze partii politycznych, poszukuje odpowiedzi na pytania o miejsce tych dwóch obszarów tematycznych w programch wyborczych, odniesienia się do wyzwań w obszarze polityki energetycznej i ochrony klimatu UE, zwłaszcza Europejskiego Zielonego Ładu, oraz plany nieznacznych modyfikacji bądź całościowych zmian w polityce energetycznej i ochrony klimatu UE.Pozycja Elementy tabloidyzacji prezentacji politycznego dziennikarstwa śledczego. Analiza okładek w tygodnikach opinii. Wstęp do badań(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2025-03) Michalczyk, Stanisław; Polińska, KarolinaNiniejsze badanie przedstawia analizę politycznego dziennikarstwa śledczego na okładkach czterech tygodników opinii, w perspektywie tabloidyzacji, w okresie od stycznia 2013 do grudnia 2017 r. Okazało się, że spośród wyłonionego do badania szczegółowego dziennikarstwa śledczego na okładkach N = 115 (71%) ma cechy, które wykorzystują tabloidy. Tygodnik „wSieci”/”Sieci” i „Wprost” najczęściej wykorzystywały wskazane typy tabloidyzacji w prezentowaniu dziennikarstwa śledczego, a typem najczęściej stosowanym spośród pięciu zawartych w kluczu kategoryzacyjnym było usensacyjnienie tych przekazów na okładkach.Pozycja Znaczenie działań niekinetycznych w nowoczesnych siłach zbrojnych(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2025-03) Leżoń, Janusz; Bojarczuk, Marek; Traciak, JulianW obliczu dynamicznych zmian technologicznych i globalizacji podstawą współczesnych konfliktów zbrojnych są działania niekinetyczne, których istotnym elementem są operacje informacyjne, psychologiczne i cybernetyczne. Te formy operacji umożliwiają osiąganie strategicznych celów bez konieczności bezpośrednich starć zbrojnych, wpływając na morale, systemy informacyjne oraz infrastrukturę przeciwnika. W artykule omówiono znaczenie działań niekinetycznych dla sił zbrojnych, podkreślając ich rolę w nowoczesnych strategiach wojskowych. Opisano również operacje psychologiczne, informacyjne oraz cybernetyczne jako jedne z kluczowych narzędzi dla współczesnych strategii wojskowych, które pozwalają osiągać cele strategiczne bez angażowania sił zbrojnych w bezpośrednie starcia. Zaproponowano integrację działań niekinetycznych z tradycyjnymi operacjami wojskowymi, wskazując na konieczność dostosowania struktur organizacyjnych oraz strategii komunikacyjnych w siłach zbrojnych.Pozycja Nowe wyzwania w austriackiej polityce migracyjnej(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2025-03) Kruk, AleksandraPomimo że Austria posiada historyczne cechy państwa migracyjnego i w przeszłości słynęła ze wspierania uchodźców, to po 2015 roku przyjęła zaostrzony i zdecydowany kurs wobec polityki migracyjnej na forum Organizacji Narodów Zjednoczonych, Unii Europejskiej i Rady Europy oraz skrytykowała zarówno Pakt Migracyjny ONZ, jak i Pakt Migracyjny Unii Europejskiej. Austriacka polityka migracyjna opiera się na polityce powstrzymywania nielegalnych migracji oraz ochronie zarówno zewnętrznych, jak i wewnętrznych granic Unii Europejskiej. Kryzys migracyjny zaczął dominować w austriackim dyskursie politycznym i wpłynął na wzrost popularności Wolnościowej Partii Austrii.Pozycja Wykluczenie emerytalne w Polsce – konceptualizacja, operacjonalizacja i próba pomiaru(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2025-03) Jedynak, Tomasz; Cycoń, MaciejOpracowanie podejmuje problem wykluczenia z części bazowej polskiego systemu emerytalnego. Autorzy postawili trzy pytania badawcze: 1) Na jakich płaszczyznach można rozpatrywać zjawisko wykluczenia emerytalnego? 2) Jakie wskaźniki są odpowiednie dla pomiaru wykluczenia emerytalnego? 3) Jaka jest rzeczywista skala wykluczenia emerytalnego w Polsce? W nawiązaniu do pytań badawczych określono cele pracy, jakimi są: konceptualizacja pojęcia wykluczenia emerytalnego, sformułowanie propozycji miar wykluczenia emerytalnego oraz oszacowanie skali wykluczenia emerytalnego w polskim systemie emerytalnym. W toku badań o charakterze teoretyczno-konceptualnym przeprowadzono kompleksowe rozważania nad istotą wykluczenia emerytalnego oraz wysunięto propozycję trzech grup miar tego zjawiska. Są to wskaźniki: powszechności, deprywacji oraz potrzeb akumulacyjnych. W ramach badań empirycznych, za pomocą zaproponowanych wskaźników dokonano pomiaru skali wykluczenia emerytalnego z części bazowej powszechnego systemu emerytalnego w Polsce.Pozycja Podmioty krajowego systemu bezpieczeństwa(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2025-03) Jankowska, Agnieszka; Kwiecień-Miland, MonikaPrzedmiotem niniejszego opracowania jest sformułowanie odpowiedzi na pytanie, czy wyróżnienie określonych podmiotów w ramach krajowego systemu cyberbezpieczeństwa oraz powierzenie im konkretnych zadań w tym obszarze mieści się w realizacji zasady zapewniania bezpieczeństwa. Jest to wartość chroniona, a jej implementacja jest skierowana do władz publicznych. Z tego względu na podmioty wchodzące w skład krajowego systemu cyberbezpieczeństwa należy spojrzeć z perspektywy wypełniania tego obowiązku. Problem badawczy jest aktualny nie tylko z uwagi na występujące coraz częściej zjawiska cyberzagrożeń i cyberataków, ale również ze względu na procedowaną obecnie nowelizację ustawy o krajowym systemie cyberbezpieczeństwa, której celem jest m.in. dostosowanie jej do przepisów prawa unijnego.Pozycja Dowody eksperymentalne wpływu skłonności do podejmowania ryzyka na skłonność do stosowania robodoradców w inwestowaniu(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2025-03) Forlicz, Maria; Rólczyński, TomaszCelem pracy jest stwierdzenie, czy osoby o różnym stopniu skłonności do ryzyka oraz o różnym stosunku do AI mają różne inklinacje do inwestowania przy zastosowaniu AI. Badanie przeprowadzono w formie eksperymentu wśród 105 studentów kierunków ekonomicznych. W zamian za odpowiedzi na pytania ankietowe (służące ocenie podejścia do ryzyka oraz podejścia do AI) studenci zdobywali dodatkowe punkty do zaliczenia przedmiotu. Każdy uczestnik badania otrzymał wirtualne pieniądze, które miał za zadanie zainwestować samodzielnie lub przy pomocy doradcy inwestycyjnego albo robodoradcy w instrumenty notowane na GPW. Uzyskaną stopę zwrotu przeliczono na dodatnie lub ujemne punkty. Na inwestowanie mniejszych środków przy wykorzystaniu AI zdecydowały się te osoby, które nie deklarowały zbyt częstego podejmowania działań ryzykownych finansowo oraz takie, które charakteryzowała większa awersja do ryzyka. Nie stwierdzono związku pomiędzy inwestycją przy pomocy robodoradcy a podejściem do AI.Pozycja Polityka migracyjna Unii Europejskiej. Perspektywa z zakresu językoznawstwa kognitywnego(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2025-03) Czachór, ZbigniewZastosowana w artykule kognitywna metoda wyjaśniania uwarunkowań języka polityki migracyjnej Unii Europejskiej jest koniecznym uzupełnieniem tradycyjnych analiz prowadzonych w zakresie dyscypliny nauk o polityce i administracji. Przyjęty przez autora cel badawczy pozwala w ujęciu eksplanacyjnym zastosować jednocześnie różne języki: język nauki, język polityki, język publicystyki, a także język potoczny. Do tego dochodzą kognitywne eksperymenty stylistyczne, terminologiczne i intuicyjne. Główną hipotezą naukową zawartą w artykule jest twierdzenie, które zakłada, że polityka migracyjna Unii Europejskiej oparta jest na wieloznacznym, często sprzecznym języku procesu jej kreowania, wdrażania w życie i wyjaśniania. Język w zakresie polityki migracyjnej UE jest obecnie dowodem na systemowy stan niepewności.Pozycja Uwarunkowania służby funkcjonariuszy Policji w pracy operacyjno-rozpoznawczej pod przykryciem(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2025-03) Cichoń, TomaszArtykuł poświęcony jest analizie uwarunkowań służby funkcjonariuszy Policji wykonujących czynności operacyjno-rozpoznawcze pod przykryciem. Na początku autor definiuje pojęcia używane w przepisach dotyczących pracy pod przykryciem oraz w terminologii (lub podejściu) funkcjonariuszy, a następnie przedstawia, na czym polega praca pod przykryciem, jak przebiega proces rekrutacji i szkolenia funkcjonariuszy. Zasadnicza treść tekstu to naliza ryzyka występującego w trakcie wykonywania czynności służbowych, uwarunkowanego stresem, problemami etycznymi, tworzeniem więzi emocjonalnych oraz ich skutkami. W pracy autor wykorzystuje literaturę przedmiotu i wyniki własnych badań metodą sondażu diagnostycznego oraz analizy studium przypadku.Pozycja Obraz posłanek w memach internetowych(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2025-03) Brzoza - Kolorz, KatarzynaProwadzone w artykule rozważania wpisują się w nurt women’s media studies, a ich celem była odpowiedź na pytanie, jaki obraz posłanek wyłania się z badanych materiałów medialnych. Przeprowadzona analiza zawartości klasycznych memów internetowych opublikowanych w serwisie Demotywatory.pl miała umożliwić weryfikację hipotezy zakładającej, że w badanych memach eksponowano stereotypowe elementy płci, dewaluując obrazy posłanek, zgodnie z założeniami koncepcji gendered mediation. Ustalono, że w prezentacjach posłanek dominowały atrybuty stereotypowo przypisywane mężczyznom, a w konsekwencji polityka była traktowana jako sfera męska, nieodpowiednia dla kobiet. Twórcy memów oceniali negatywnie męskie cechy widoczne w obrazach posłanek, natomiast cechy kobiece, rzadziej eksponowane w badanych memach, traktowali satyrycznie. Przeprowadzone analizy potwierdziły przyjętą hipotezę oraz zgodność założeń gendered mediation ze sposobem obrazowania posłanek w badanych memach internetowych.Pozycja Postrzeganie Policji przez mieszkańców województwa podkarpackiego – wyniki badań empirycznych(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2025-03) Boratyn, DominikCelem artykułu jest przedstawienie postrzegania Policji przez mieszkańców województwa podkarpackiego. W publikacji skupiono się na wyjaśnieniu, czym jest bezpieczeństwo oraz jakie są zadania Policji w zapewnianiu bezpieczeństwa. Zwrócono uwagę na szeroką gamę zadań, jakie spoczywają na funkcjonariuszach Policji, od działań patrolowych, przez prewencję kryminalną, po edukację społeczeństwa w zakresie zasad bezpieczeństwa. Podstawą artykułu są badania ilościowe przeprowadzone na próbie 1503 mieszkańców Podkarpacia w 2023 r. Uczestnicy badania reprezentowali zróżnicowane grupy demograficzne, co pozwoliło na uzyskanie szerokiego obrazu społecznych odczuć i opinii. Wnioski z artykułu mogą być przydatne zarówno dla Policji, jak i innych instytucji odpowiedzialnych za bezpieczeństwo publiczne oraz decydentów politycznych i społecznych w regionie.Pozycja The coastal provinces of Poland as places of economic migration of citizens from Eastern Europe – challenges to socio-economic security(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2025-03) Będźmirowski, Jerzy; Skelnik, Klaudia; Witaszek, Zbigniew; Ziętarski, MateuszIn the era of globalization, the issue of migration considered in the economic aspect acquires measurable significance both to migration-source countries and migration-destination countries. Premises for contemporary migration are varied and are treated as the most active factor of human activities. The aim of the article is to highlight the scale of the problem resulting from the very essence of migration of citizens from Eastern Europe on the example of the coastal provinces. The Authors of the article attempt to analyse the scale of employing foreigners from Eastern Europe in various sectors of the Polish labor market by types of permit, professional groups and professions and selected sectors of the economy resulting from the Classification of Occupations and Specialisations and Polish Classification of Business Activities