Zapomniani twórcy. Stan badań nad polskim witrażownictwem (druga połowa wieku XIX – rok 1945)

Abstract

Polska nowoczesna sztuka witrażowa wciąż jest dziedziną mało znaną i niedocenianą. Przełomu w badaniach dokonał Jerzy Frycz publikując w 1974 roku pionierski artykuł, w którym na tle zarysu odrodzenia witrażownictwa w Europie przedstawił jego dzieje na ziemiach polskich w XIX i XX wieku oraz zasygnalizował działalność kilku firm. W następnych latach podjęto prace inwentaryzacyjne, którymi w pierwszej kolejności objęto witraże w świeckich budowlach Łodzi i Krakowa. Pełna inwentaryzacja witraży z omawianego okresu nie została ukończona do dziś, co ogranicza analizy o ogólniejszym charakterze. Jest to tym boleśniejsze, że zasób witrażu z roku na rok ubożeje. Badania prowadzone są obecnie w kilku ośrodkach, z których najważniejszym jest Kraków. Prace podejmowane są zarówno przez instytucje naukowe, jak i badaczy indywidualnych. Od 1999 roku do rozwoju badań nad polską sztuką witrażową przyczynia się – głównie poprzez organizowanie cyklicznych konferencji naukowych – Stowarzyszenie Miłośników Witraży „Ars Vitrea Polona”. Wciąż niedostatecznie wyjaśnione są zagadnienia dotyczące odrodzenia witrażownictwa w Polsce i roli witraża we wnętrzu, tak sakralnym, jak świeckim. Nieliczne dzieła posiadają obszerniejsze opracowania. W biogramach i pracach poświęconych artystom, o których dzisiaj wiadomo, że zajmowali się projektowaniem witraży, wiadomości o tym zakresie ich działalności są zazwyczaj lakoniczne lub pomijane. Żaden zakład witrażowy nie ma pełnej monografii, choć o ich dokonaniach już sporo wiadomo. Brakuje polskiego słownika terminologicznego. Skromność stanu badań jest nieadekwatna do zasobu i poziomu artystycznego nowoczesnych witraży polskich, a wyniki niedostatecznie wykorzystywane w pracach traktujących o zagadnieniach sztuki i rzemiosła artystycznego tego okresu.