Poznawcze walory metafor aktualnych w oparciu o zdania metaforyczne typu X jest Y

Abstract

Przedmiotem rozprawy jest analiza zdań metaforycznych o strukturze podmiotowo-predykatowej: ‘X jest Y’, w której jako materiał badawczy posłużyły wypowiedzi metaforyczne z tekstów najnowszej poezji polskiej. Celem badań jest wydobycie walorów poznawczych metafor, a podstawową tezą jest ta, iż dynamiczny charakter poznania językowego w sposób najbardziej jaskrawy da się zauważyć w procesie kreatywności językowej. Praca skupia się na analizie uprzednio zdefiniowanego i wyodrębnionego zdania metaforycznego, które może być opisane jako podstawa myśli metaforycznej, stanowiącej w aspekcie poznawczym rozpoznanie elementu rzeczywistości poprzez jego redefinicję. Ta redefinicja pozostaje jednocześnie w niezgodzie z konceptualnym opisem tego elementu w ramach dostępnych metafor pojęciowych. Pierwsza część pracy stanowi krytyczny przegląd historycznych stanowisk filozoficznych na temat metafory. Rozdział drugi przybliża strukturę ‘X jest Y’ oraz omawia filozoficzne aspekty czasownika ‘być’ wraz z możliwością ujęcia tych aspektów w analizie zdań metaforycznych. Ponadto wprowadzone zostają podstawowe pojęcia służące do analizy porównawczej badanych metafor. W rozdziale trzecim, po omówieniu zasad selekcji materiału badawczego, oraz sposobu analizy wybranych metafor, następuje szczegółowe przedstawienie walorów poznawczych zdań metaforycznych podzielonych tematycznie. Zakończenie pracy podsumowuje wyniki badań oraz uzasadnia ich ważność.

The paper is an analytical study of the ‘X is Y’ type of metaphorical sentences, based on the corpus of metaphors collected from texts of new Polish poetry. The aim of the study is to highlight the cognitive value of metaphor, and the basic assumption behind it is that of the dynamic character of cognition as vividly emerging by means of linguistic creativity. The focus of the dissertation is an analysis of the pre-defined metaphorical sentence treated as a bearer of a certain metaphorical thought, the latter being a cognitive recognition of a particular element of reality through the process of its redefinition. The outcome of the redefining process, at the same time, does not seem to comply with any conceptual way of capturing that element. Part One of the thesis is a critical review of some historical-philosophical approaches to metaphor. Part Two deals in detail with the ‘X is Y’ structure and includes a discussion of the philosophical aspects of the verb ‘to be’, addressing the possibility of assimilating these aspects within the framework of the metaphorical sentence. Some elementary concepts used in the following comparative analysis of metaphors are introduced here, too. The rules of language material selection as well as the method of analysis are provided in Part Three. What follows is specific analysis of the cognitive value of thematically ordered metaphorical sentences. The Conclusion summarizes the study findings and emphasizes their significance.