Państwo „wycofane”. O sankcjonowaniu nierówności społecznych

W artykule podjęto kwestię zmiany roli państwa narodowego na skutek procesów globalizacyjnych. Zwrócono uwagę, że to właśnie państwo narodowe przez wiele lat było odpowiedzialne i było głównym kreatorem polityki rozwoju społecznego i ekonomicznego, które znamy jako „państwo dobrobytu”. Nasilające się procesy globalizacyjne spowodowały, pod presją lobby biznesowego, reorientację roli państwa narodowego i ewolucję w stronę „państwa neoliberalnego”, państwa „wycofanego”, które w dość pasywny, bierny sposób sankcjonuje nierówności społeczne, powstające jako efekt tzw. urynkowienia usług publicznych, wycofania się z wielu obszarów aktywności, w tym z pełnienia roli koordynatora i aktywnego aktora polityki społecznej. Ta swoista defensywa państwa odbywa się w atmosferze wzmacniania roli organizacji ponadnarodowych, które określają katalog, co wolno, a czego nie. Mechanizmy kontroli ze strony społeczeństwa są w takim układzie mocno ograniczone, a demokracja mimo zachowania procedur i instytucji staje się w znacznym stopniu „fasadowa”. Przedstawiciele współczesnych nauk społecznych, tacy jak U. Beck czy wcześniej E. Fromm, krytykują kierunek ewolucji systemu rynkowego zmierzający do coraz większej alienacji i w istocie oderwania wytworów pracy ludzkiej od jej twórcy. Ta swoista dehumanizacja stosunków społecznych potęgowana jest narastającym konsumpcjonizmem, który niszczy podstawy relacji opartych na zaufaniu. Szczególnie spektakularne nasilenie tych procesów obserwować można w krajach, które stosunkowo niedawno weszły na ścieżkę rozwoju rynkowego bądź przechodzą etap intensywnej modernizacji – kraje postsocjalistyczne, w tym zwłaszcza Rosja, Ukraina, a także Chiny, Indie, Brazylia, kraje azjatyckie, czy wiek XXI stanie się stuleciem postdarwinizmu społecznego, czy też istnieje szansa na rozwój zrównoważony zależeć będzie w dużym stopniu od prowadzonej polityki rozwoju na poziomie krajowym i międzynarodowym.

The article presents the issue of changes in the role of the nation state as a result of globalization processes. It has been noted that it is the nation state that for many years was responsible and was the main creator of the policy of social and economic development, known as the “welfare state”. Increasing globalization processes, under pressure of business lobby, caused reorientation in the role of the nation state and evolution into “neoliberal state”, the state “withdrawn”. In a passive way, this state sanctions social inequalities, which arose as an effect of the so-called marketisation of public services, and withdraws from many areas of activity including the role of coordinator as well as an active actor of social policy. This particular defensive of the state takes place in the atmosphere of strengthening the roles of supranational organizations which define the catalogue of what is allowed and what is not. Controlling mechanisms of the society in this system are very limited and democracy, despite procedures and institutions, becomes “façade” to a great extent. Representatives of modern social science such as U. Beck or formerly E. Fromm criticize the direction of market system evolution which aims at increasing alienation and, in fact, breaking the products of human labor from their creator. This particular dehumanization of social relations is intensified by the growing consumerism which destroys the fundamentals of relationship based on trust. Especially spectacular intensity of these processes can be seen in countries which have recently entered the path of market development or are undergoing the phase of intensive modernization. These are post-socialist countries, particularly Russia, Ukraine as well as China, India, Brazil and Asian countries. Whether the twenty-first century becomes the century of social post-Darwinism or there is a chance for balanced development will mainly depend on leading development policy on both national and international levels.