Major Questions Concerning Celtic Glass from the Eastern Regions of the La Tène Culture

Abstract

Szklana biżuteria kultury lateńskiej, długo pozostająca niejako na uboczu zainteresowań późnym okresem żelaza, stała się w przeciągu ostatniego ćwierćwiecza przedmiotem bardziej szczegółowych badań. Występujące powszechnie na stanowiskach kultury lateńskiej charakterystyczne ozdoby wykonane ze szkła (ryc. 1–5): bransolety, pierścienie (czyli „pierścieniowate” paciorki) i pierścionki, okazały się nie tylko dobrymi datownikami, ale także istotnym elementem szeroko zakrojonych zmian kulturowych zachodzących w świecie celtyckim w połowie III w. przed Chrystusem. Rezultatem tych zmian było ostateczne ukształtowanie się osadnictwa kultury lateńskiej w rejonie Europy środkowo-wschodniej. Omawiane znaleziska chronologicznie „wypełniają” cały okres środkowolateński (LT C) i wczesną fazę okresu poźnolateńskiego (LT D1). Znakomita większość typów i grup szklanych zabytków kultury lateńskiej występuje dość równomiernie na znacznych obszarach tej kultury. Zaobserwować można jednak kilka cech charakterystycznych wyłącznie dla Celtyki wschodniej. Dotyczy to przede wszystkim występowania bardzo ozdobnych bransolet grupy 15 wg systematyki Haevernick (ryc. 6–7) oraz bransolet grupy 6b zdobionych tzw. Schleifenverzierung (ryc. 8–9). Ze wschodnimi obszarami kultury lateńskiej wiązać należy także występowanie drobnych szklanych pierścionków (ryc. 10). Jednym z niewyjaśnionych zagadnień dotyczących omawianych znalezisk szklanych jest kwestia, zarówno lokalizacji hut szklarskich na terenie kultury lateńskiej, jak nawet tego, czy szkło kiedykolwiek na tym obszarze było wytwarzane. Hipotetyczne pracownie szklarskie zazwyczaj lokalizowane są w oparciu o ilościowo duże koncentracje znalezisk szklanych zabytków na ważniejszych oppidach jak również na terenie kilku osad o charakterze otwartym (ryc. 11). Unikalnym przykładem rozpoznanej archeologicznie konstrukcji związanej niewątpliwie z przetwarzaniem szkła, a być może nawet jego wytopem, jest pracownia szklarska odkryta na celto-dackim grodzisku w Malaja Kopana w rejonie górnej Cisy na Ukrainie Zakarpackiej (ryc. 12). Istotną częścią badań nad szkłem archeologicznym – w tym szkłem kultury lateńskiej – są analizy składu chemicznego, stanowiące obecnie właściwie odrębną gałąź studiów. Analizy te, poza informacjami o charakterze technologicznym, pozwoliły też na obserwacje powiązań stężeń niektórych elementów stwierdzonych w składzie podstawowym badanych szkieł z ich chronologią, a być może także miejscem wytwarzania (ryc. 13–15).