Współautor antologii „Wzięli diabli pana” Julian Przyboś a zwrot ludowy humanistyki

Abstract

„Tam i wtedy” (tzn. Polska pierwszej połowy lat 50.) materia wskazana słowami poezja walcząca o postęp i wyzwolenie społeczne 1543–1953 pozostawała spleciona z ówczesnym literaturoznawstwem, natomiast „tu i teraz” (Polska trzeciej dekady XXI stulecia) owa materia może być k r y t y c z n i e d o p o w i a d a n a zwrotem ludowym, zwanym też chłopskim bądź plebejskim. Czy znamienne dla pierwszej połowy lat 50. XX stulecia przeciwstawienie „starego” i „nowego literaturoznawstwa” wiedzie swe życie po życiu w zwrocie ludowym? Jakakolwiek zdecydowana odpowiedź, tzn. zero-jedynkowa, zapewne byłaby błędna, przychodzi bowiem poprzestać na wyważaniu sprzecznych argumentów i kontrargumentów. W antologii „Wzięli diabli pana” nie zostały wskazane dwa dziś przecież ważne czynniki wiejskiej opresji, mianowicie plebański przymus propinacyjny oraz gwałty małżeńskie dokonywane na chłopkach przez chłopów.

„There and then” (i.e., Poland of the first half of the 1950s), the matter indicated by the words “poetry fighting for progress and social liberation 1543-1953” remained intertwined with the literary studies of the time, while „here and now” (Poland of the third decade of the 21st century) this matter may be c r i t ic a l l y r e f e r r e d to as the folk turn, also called peasant or plebeian. Does the opposition of „old” and „new literary studies”, characteristic of the first half of the 1950s, lead its life after life in the folk turn? Any decisive answer, i.e. a binary choice, would probably be wrong, for it comes down to balancing contradictory arguments and counter-arguments. The anthology „Wzięli diabli pana” does not point out two factors of past rural oppression that are important nowadays, namely the parson’s propination coercion and marital rape of peasant women by peasant men.