Художній репортаж в українських друкованих та онлайн-ЗМІ (особливості розвитку жанру)

W artykule rozpatrywane jest pojęcie reportażu literackiego oraz specyfika jego funkcjonowania w ukraińskich mediach drukowanych i elektronicznych, ze szczególnym uwzględnieniem różnic między reportażem tradycyjnym oraz literackim. Podstawą reportażu literackiego jest informatywność (fakt). Tak jak i podczas przygotowywania reportażu tradycyjnego, dziennikarz zbiera fakty, przesłuchuje świadków, pracuje z dokumentami i archiwami, bada sytuację oraz bohaterów przyszłego tekstu. Analityczność przejawia się tu w rozumieniu otrzymanych informacji, sposobach opisu problemu i poszukiwania jego rozwiązań, prowadzeniu obserwacji zarówno „od wewnątrz”, jak i „od zewnątrz”. W celu zachowania maksymalnej wierności z jednej strony oraz wprowadzenia zabarwienia emocjonalnego – z drugiej reportażyści korzystają ze środków literackich; to właśnie cechy leksykalne i stylistyczne nadają reportażowi oryginalność. Wzmiankowane elementy występują tak w reportażu literackim, jak i w tradycyjnym, są one jednak w pierwszej odmianie bardziej uwypuklone, a w drugiej – utrzymane w granicach właściwych dla dziennikarstwa informacyjnego. Reportaż literacki jest więc gatunkiem, który istnieje na pograniczu dziennikarstwa i literatury, akumulując przy tym cechy obu wymienionych. Jednocześnie konieczne pozostaje rozgraniczenie pojęcia literatury pięknej od reportażu literackiego. We współczesnych ukraińskich mediach gatunek reportażu literackiego dopiero zaczyna się rozwijać; w procesie tym ważną rolę odgrywa Internet oraz blogosfera, gdzie najczęściej dają się zaobserwować jego wzorcowe realizacje. Sporo reportaży literackich odnaleźć można między innymi na stronach internetowych Gazeta.ua, INSIDER oraz Reporters. W mediach drukowanych reportaż literacki pojawia się stosunkowo rzadko, do wyjątków należą historie wycieczkowe napisane w formie reportażu (czasopisma „MANDRY”, „Tydzień Ukraiński”, „Kraina”) lub reportaże literackie spotykane w „Gazecie po Ukraińsku”. Niewielki udział tego gatunku w medialnej przestrzeni ukraińskiej ma kilka przyczyn. Długość tekstów w przypadku reportażu literackiego bywa zróżnicowana, w większości są one jednak obszerne, przez co nie zawsze wpisują się w tradycyjne formaty środków masowego przekazu. Oprócz tego przygotowanie oraz napisanie tego rodzaju materiałów wymaga więcej czasu i – gdy wiadomość szybko traci na aktualności – nierzadko okazuje się, że nie warto już jej publikować. Internet znacząco zwiększył tempo pracy dziennikarskiej, przenosząc ją zarazem na inny poziom jakościowy. Reportaż literacki nie jest zwykłym środkiem masowego przekazu, to dziennikarstwo o elementach literackich i jako takie wymusza specyficzny rodzaj czytania. Wymaga czasu, którym przeciętny użytkownik Internetu, wystawiony na pokusy odwracające jego uwagę (reklama, spam, komunikatory społecznościowe), często nie dysponuje. Wszystko to powoduje intensywne przenoszenie reportażu z przestrzeni medialnej do książkowej, gdzie audytorium jest bardziej ukształtowane i lepiej przygotowane do akceptacji tego rodzaju eksperymentów dziennikarskich i literackich. I tak na Ukrainie od 2017 roku istnieje wydawnictwo literatury reportażowej oraz dokumentalnej „Czowen” (Lwów). Dotychczas publikowało ono ponad 10 książek z reportażystyki literackiej zarówno pióra autorów ukraińskich, jak i obcych. Na szczególną uwagę zasługują książki wydawnictwa „Tempora”, które od 2012 roku do dziś organizuje konkurs reportażu literackiego oraz prezentuje najlepsze wzorce tego gatunku w antologiach oraz w formie publikacji indywidualnych.

The article examines the concept of literary reportage and the specificity of its functioning in Ukrainian printed and electronic media, with particular emphasis on the differences between traditional and literary reportage. The basis of literary reportage is informativeness (fact). As in the process of preparing traditional reportage, the journalist collects facts, interrogates witnesses, works with documents and archives, examines the situation and the characters of the future text. Analyticality manifests itself here in the understanding of the received information, methods of describing the problem and searching for its solutions, conducting observations both „from the inside” and „from the outside”. In order to be as faithful as possible on the one hand, and to introduce an emotional color – on the other, reporters use literary means; it is the lexical and stylistic features that give the reportage originality. The aforementioned elements appear both in literary and traditional reportage, but in the first case they are more emphasized, and in the second – they are kept within the limits appropriate for news journalism. Thus, literary reportage is the genre that exists on the border of journalism and literature, accumulating the features of both. At the same time, it remains necessary to separate the concept of belles-lettres from literary reportage. In the contemporary Ukrainian media, the genre of literary reportage is just beginning to develop; the Internet and the blogosphere play an important role in this process, where its model realizations can be observed most often. A lot of literary reportages can be found, among others, on the websites of Gazeta.ua, INSIDER and Reporters. In the printed media, literary reportage appears relatively rarely, exceptions include trip stories written in the form of reportage (magazines „MANDRY”, „Ukrainian Week”, „Kraina”) or literary reports found in „Gazeta po Ukraińsku”. The small share of this genre in the Ukrainian media space is related to several reasons. In the case of literary reportage, the length of the texts varies, but most of them are long, which means that they do not always fit in with the traditional formats of the mass media. In addition, the preparation and writing of this type of material requires more time and – when the message quickly becomes outdated – it often turns out that it is no longer worth publishing. The Internet has significantly accelerated the pace of journalistic work, at the same time moving it to a different level of quality. Literary reportage is not an ordinary mass medium, it is journalism with literary elements, and as such it forces a specific type of reading. It requires time that the average Internet user, exposed to distracting temptations (advertising, spam, social messaging), often does not have. All this causes an intense transfer of reportage from the media space to the book space, where the audience is more formed and better prepared to accept this kind of journalistic and literary experiments. And so in Ukraine, since 2017, there has been a publishing house of reportage and documentary literature „Czowen” (Lviv). So far, it has published over 10 books on literary reportage, both by Ukrainian and foreign authors. Particularly noteworthy are the books from the Tempora publishing house, which has been organizing a literary reportage competition since 2012 and presenting the best examples of this genre in anthologies and in the form of individual publications.