Dekonstruowanie światopoglądu i wierzeń pogańskich wczesnej Rusi w archeologii: metody, tradycje, podejście krytyczne

Abstract

Na cykl składa się 18 artykułów dotyczących różnych aspektów badań nad przedrześcijańskimi (pogańskimi) wierzeniami dawnej (średniowiecznej) Rusi. Prace zestawiono w ośmiu blokach tematycznych, w których omówiono współczesne kierunki badań nad religią Słowian wschodnich (I) oraz nad problemem tzw. dwuwiary (II), z kolei przedstawiono spostrzeżenia dotyczące fenomenu tzw. pochówków komorowych (III), idola ze Zbrucza (IV), gier planszowych (V), pogańskich idoli z Czernihowa i Szestowicy (VI), zawieszek półksiężycowatych (tzw. lunule; VII) oraz nad świadectwami praktyk medycznych na terenie dawnej Rusi. Najważniejszym jest studium na temat słynnego posągu Światowida, jaki wydobyto w połowie XIX wieku ze Zbrucza (IV). Uzasadnione wydają się wątpliwości co do autentyczności tego zabytku (tzn. jego średniowiecznej, pogańskiej metryki). W swych studiach – zarówno tych dotyczących historii badań jak i analizy poszczególnych zabytków – skoncentrowałam się na znaleziskach z terenu południowej Rusi (dzisiejszej Ukrainy) i mam nadzieję, że moje prace przyczynia się do „demokratyzacji” badań nad dziedzictwem monarchii Rurykowiczów, w których perspektywa inna niż rosyjska (bazująca – co przyznaję – na wspaniałych odkryciach w Nowogrodzie) jest niedoreprezentowana.

The series consists of 18 articles addressing various aspects of research into the pre-Christian (pagan) beliefs of early (medieval) Rus’. The works are arranged into eight thematic blocks, which discuss contemporary directions in the study of Eastern Slavic religion (I) and the issue of the so-called dual faith (II). Observations on the phenomenon of so-called chamber burials (III), the idol from Zbruch (IV), board games (V), pagan idols from Chernihiv and Shestovytsia (VI), crescent-shaped pendants (so-called lunulae; VII), and evidence of medical practices in early Rus’ are also presented. The most important study focuses on the famous statue of Sviatovid, which was excavated from the Zbruch River in the mid-19th century (IV). Doubts about the authenticity of this artefact (i.e., its medieval, pagan origin) seem justified. In my studies – both those concerning the history of research and the analysis of individual artefacts – I have concentrated on finds from southern Rus’ (present-day Ukraine), and I hope my work contributes to the “democratisation” of research into the heritage of the Rurik dynasty, in which perspectives other than the Russian one (based – I acknowledge – on the magnificent discoveries in Novgorod) are underrepresented.