Cmentarzyska z grobowcami bezkomorowymi: grupa wschodnia i południowo-wschodnia kultury pucharów lejkowatych. Zróżnicowanie, datowanie i geneza

Abstract

Opracowanie to jest przykładem wieloaspektowej analizy danych o obrządku pogrzebowym społeczności KPL w grupach wschodniej i południowo-wschodniej. Podstawowymi obiektami badań są nekropole z bezkomorowymi mogiłami i grobami płaskimi. Ich charakter morfologiczny i różny kontekst występowania prowadzi do formułowania wielu pytań. Dlaczego nie były one jednolite? Jaka jest ich chronologia? Dlaczego zakładano je w określonych relacjach względem środowiska naturalnego i kulturowego? Jakie były ich funkcje i znaczenia społeczne? Wyróżniono kilka typów (i podtypów) mogił. Wśród „klasycznych” wielkokamiennych założeń typu A największe z nich odkryto na Kujawach. Najmniejsze na Pomorzu Środkowym. W przypadku innych typów trudno wskazać takie zależności z uwagi na niedostateczny stan ich zachowania. Dotyczy to zwłaszcza „drewnianych” struktur typu B, których najwięcej odkryto w Małopolsce. Interesujących faktów dostarcza analiza chronologiczna. Wykorzystano do niej dane z zakresu chronologii 14C i relatywnej. Wydaje się, że nekropole z bezkomorowymi mogiłami pojawiły się w grupie wschodniej nie wcześniej niż 4000 BC. Trudno jest określić czas ich „aktywnego” funkcjonowania, choć nie budowano ich już u schyłku IV tys. BC. Cmentarzyska takie lokowano głównie na terenach eksponowanych: np. na morenach (Kujawy) i górnych partiach stoków lessowych (Małopolska). Być może wynikało to z ich funkcji. Mogły być one markerami centrów, granic i szlaków komunikacyjnych. Wydaje się, że mogły one podkreślać prawo do danego terytorium różnych – ale wciąż egalitarnych – grup społecznych.

This elaboration is an example of multi-aspect data analysis of funeral rites of FBC societies in eastern and south-eastern group. The basic research subjects are cemeteries contain chamberless barrows as well as flat graves. Their morphological character and different context of their occurrence are going to many questions. Why they were not uniform? What is their chronology? Why were they situated in specifics natural and cultural landscapes? What were their functions and social significances? In present work a several types (and subtypes) of chamberless barrows have been distingusihed. From among of „classical” huge stone barrows of type A it should be noted that the largest one occurred in the Kuyavia region, while the smallest one in the Middle Pomerania. There is difficult to point such conclusion in case another barrows types due to their inadequate of state preservation. This applies especially to „wooden” structures of type B that are theoretically distinctive for Lesser Poland. A lot of interesting facts has provided chrionological analysis. In this case a data of 14C and relative chronology were used. It seems that chamberless barrows appeared in eastern group not earlier than 4000 BC. There is dffucult to determine of their „active” time of functioning, however they were not built in the end of 4th Millennium. Such cemeteries were located mainly in exposed areas: on the morains (Kuyavia) and upper parts of loess slopes (Lesser Poland). There were probably results of their functions. They could be indicatiors of centres/borders and communication trails. It seems they could emphasize the right to territories of different – but still egalitarian – societies groups.