Die Größe zählt. Über einigen metrischen Eigenschaften der schnurkeramischen Amphoren aus Böhmen

Założeniem wyjściowym poniższego artykułu jest potraktowanie amfor kultury ceramiki sznurowej (dalej KCSz) jako pojemników. Ponieważ naczynia te stanowią podstawowe wyposażenie zmarłych w tej kulturze, możliwe jest zatem, że jedną z ich funkcji był przydział pewnej ilości określonej substancji każdemu zmarłemu członkowi społeczności w trakcie obrzędów pogrzebowych. Zgodnie z tym założeniem do analiz została wytypowana jedna zmienna – pojemność amfory, względem której następnie odnoszone są kolejne tradycyjne zmienne jakościowe, jak płeć i wiek zmarłych oraz obecność innych charakterystycznych przedmiotów w grobach KCSz w Czechach. Zmienną tę uzyskano poprzez uogólnione potraktowanie amfory jako kuli o danym promieniu, dzięki czemu możliwe było obliczenie przybliżonej wielkości amfory (ryc. 1). W pierwszej części analiz prezentowana jest ogólna charakterystyka zmiennej. Jej dyspersja jest znaczna a większość obserwacji koncentruje się w niskich wartościach (w zależności lewa lub dolna część skali), o czym świadczy m.in. fakt, że mediana jest mniejsza od średniej. Z analizy ogólnej charakterystyki zmiennej wynika zatem, że większość amfor stanowią małe i średnie naczynia, przy czym zróżnicowanie wielkości naczyń jest bardzo duże. Największe amfory są dziesięciokrotnie większe od najmniejszych (ryc. 2–3, tab. 1). W drugiej części analiz przedstawione są relacje wybranych tradycyjnych cech kulturowych jak płeć i wiek zmarłych kultury ceramiki sznurowej w Czechach w stosunku do nowej zmiennej. Dodatkowym elementem różnicującym w tym zakresie są charakterystyczne wyroby kamienne z grobów KCSz: topory i buławy, które w literaturze traktowane są zgodnie jako przedmioty prestiżu lub wyznaczniki statusu zmarłych członków społeczności KCSz. Z przedstawionych analiz wynika jednoznacznie, że wszystkie wybrane cechy obrządku pogrzebowego tworzą specyficzne wzory na płaszczyźnie nowej zmiennej. Z analizy płci wynika, że mężczyźni dostawali większe amfory do grobów niż kobiety a najmniejsze z nich dawano dzieciom (ryc. 4). W kolejnej analizie otrzymujemy charakterystyczny rozkład wielkości amfor względem wieku zmarłych. Wynika z niej, że wielkość amfory ma bezpośredni związek z wiekiem pochowanych mężczyzn na cmentarzyskach KCSz a mężczyznom w wieku Adultus dawano największe z nich (ryc. 5). Natomiast w przypadku kobiet rozkład wielkości amfor nie jest już tak jednoznaczny. Równie interesująco prezentuje się rozkład nowej zmiennej względem charakterystycznych wyrobów kamiennych KCSz. Otrzymany obraz odzwierciedla złożoną strukturę hierarchiczną, w której pojedyncze buławy kamienne mają najmniejsze znaczenie względem nowej zmiennej a obecność topora i buławy w jednym grobie (bardzo rzadkie) honorowane było bardzo dużymi naczyniami (ryc. 6–7). Podsumowując prezentowane analizy należy stwierdzić, że nowa zmienna umożliwia głębszy wgląd w strukturę społeczną KCSz w Czechach, którą śmiało można określić jako wyraźnie hierarchiczną. Uznanie, że funkcją amfory w kontekście obrządku pogrzebowego było przechowanie ważnej ekonomicznie substancji (mleko?, zboże?), stwarzałoby dalsze możliwości studiów nad stosunkami społeczno-gospodarczymi w tej kulturze. W świetle powyższych analiz struktura społeczna KCSz wydaje się być silnie związana z zindywidualizowanymi stosunkami ekonomicznymi jej poszczególnych członków. Podsumowaniem graficznym tej tezy jest krzywa nierówności/koncentracji Lorenza, stworzona na podstawie wielkości amfor sznurowych, której rozkład jest zbliżony do stosunków ekonomicznych występujących w społeczeństwach współczesnych (ryc. 8).