Struktura argumentacji wczesnych interpretacji kaplicy w Ronchamp (część I)

Abstract

Jedną z tradycyjnych podstaw badań nad sztuką jest próba racjonalizacji chociażby niektórych właściwości tego specyficznego przedmiotu refleksji, który jednak w swych zasadniczych cechach wymyka się zabiegom ujęcia go w formy naukowego dyskursu. Problem ten dotyczy zwłaszcza dzieł artystycznie wybitnych, które wyjątkowo skłaniają do wielorakich interpretacji. Doskonałym przykładem jest tu szerokie spektrum interpretacji kaplicy w Ronchamp, rozciągające się od uznania jej za przejaw awangardowego modernizmu i specyficznej formy architektury funkcjonalistycznej aż do traktowania jej jako przejawu skrywanych przez architekta skłonności do ezoteryzmu. Trudności w objaśnieniu dzieła występowały od pierwszych lat po jego ukończeniu. Wśród tych wczesnych wypowiedzi można wyróżnić kilka odznaczających się bogactwem argumentacji i siłą dowodzenia. Argumenty w nich zawarte kierują się jednak w różne, niekiedy przeciwstawne strony. Analiza dwóch z pięciu wybranych interpretacji kaplicy w Ronchamp (trzy kolejne zostaną omówione w następnym numerze „Sacrum et Decorum”) wykazuje, że ich autorzy usiłowali przedstawić tę budowlę w taki sposób, by wzbudzała ono zrozumienie i była szeroko aprobowana. Mimo podobieństw zaobserwowanego podejścia obie interpretacje różnią się poważnie – korzystając z typologii Haydena White’a, o pierwszej, silnie indywidualistycznej rzec można, że jest politycznie „anarchistyczna”, zaś drugą, w której autor jako niemal oczywiste traktuje głębokie zmiany w sztuce i religii, określić można jako „liberalną”.

In the study of art, it is customary to rationalize at least some aspects of this special object of reflection, which in its essential features eludes the forms of academic discourse. This is particularly true of the most outstanding works of art, which always invite multiple readings. A perfect case in point is the wide spectrum of interpretations engendered by the Ronchamp Chapel; the structure has been variously defined as a manifestation of avant-garde modernism, a specific form of functionalism, or an expression of the architect’s hidden esoteric inclinations. Ever since it was finished, attempts to elucidate it have proven difficult. Early judgments include a number of statements notable for their rich argumentation and strength of reasoning. Arguments they employ, however, often go in different, and sometimes opposite, directions. The present analysis of two out of five selected interpretations of the Ronchamp Chapel (the other three will be covered in the next issue of “Sacrum et Decorum”) seeks to demonstrate that the interpreters’ intention was to make the building widely understood and accepted. Even though the two interpretations exhibit certain similarities, they are also distinctly different. Using the typology suggested by Hayden White, one, highly individualistic interpretation could be described as politically “anarchist”, while the other, whose author treats profound changes in religion and art as nearly self-evident, could be labelled “liberal”.