Życie i wychowanie w rodzinach polskich w XIX i na początku XX wieku

Abstract

Refleksja nad rodziną zajmuje ważne miejsce we współczesnych naukach o wychowaniu. To wzrastające zainteresowanie problematyką rodziny na ich gruncie doprowadziło nawet do wyodrębnienia osobnej subdyscypliny – pedagogiki rodziny1. Rodzina jako „środowisko życia i wychowania” jest również przedmiotem refleksji historycznej, w szczególności dociekań naukowych na gruncie historii wychowania stanowiącej swoiste pogranicze nauk historycznych i pedagogicznych, zwłaszcza tej historii wychowania, która zorientowana jest na tzw. „społeczną historię wychowania”, czy „historię edukacji” znacznie rozszerzających dotychczasowe pole badawcze tej dyscypliny. Rodzina jest bowiem najstarszą formą życia społecznego, w konsekwencji zjawiskiem historycznym kształtowanym w życiu kolejnych pokoleń, któremu towarzyszyły także rozważania o jej znaczeniu, funkcjach i wewnętrznej strukturze. Szczególnie ważną rolę spełniała rodzina w dziejach Polski. Przez wieki decydowała o żywotności nie tylko rodzinnych tradycji, ale także o kształtowaniu oblicza całego narodu, jego mentalności i skali otwartości. W tekście tym podjęto stania w zakresie ukazania wyjątkowej roli rodziny jaką odegrała ona w XIX wieku i w początkach XX stulecia. Owe wyjątkowe znaczenie rodziny, „instytucji” domu rodzinnego, było konsekwencją przede wszystkim ówczesnej sytuacji politycznej, w jakiej znalazł się naród polski w okresie zaborów.

The thought about family is an important aspect of modern educational sciences. Increasing interest in problematics of family led to formation of individual subdiscipline- pedagogy of family. Family as “environment of life and upbringing” is also a subject of historical reflection, especially scientific discussion of history of upbringing, which is the borderland of historical and pedagogical sciences. The area of history of upbringing focused on “social history of upbringing” of “history of education” expand previous research area of this discipline. Family is the oldest form of social life, in consequence it is the historical phenomenon formed in the life of following generations, which was accompanied with discussion over its meaning, functions and inner structure. Family was especially important in history of Poland. For centuries it was a decisive aspect of continuation of traditions and formation of the appearance of whole nation, its mentality and openness. In this text the author tried to present a unique role of family in XIX and at the beginning of XX century. This unusual meaning of family as an “institution” was primarily a consequence of political situation Poland was in during the time of annexation.