Artykuł recenzyjny: Brian Leiter, “Why Tolerate Religion?”, Princeton University Press, Princeton 2013, ss. 187

Abstract

Wskazać można dwie główne tezy Why Tolerate Religion? Po pierwsze, religijne roszczenia sumienia nie są z moralnego punktu widzenia ważniejsze od niereligijnych roszczeń sumienia. Racje deontologiczne, utylitarne i epistemiczne nie czynią z religii moralnie szczególnej czy wyjątkowej kategorii. Religijne i świeckie sumienie powinno być na gruncie prawa traktowane jednakowo. Po drugie, prawodawca i sądy nie powinny godzić się na zwalnianie osób z powodu ich przekonań sumienia od ogólnie obowiązującego prawa o neutralnych celach. Prawna akomodacja religijnych i niereligijnych roszczeń sumienia jest moralnie dopuszczalna tylko pod warunkiem, że nie doprowadzi to do przeniesienia kosztów na pozostałych obywateli. U podstaw obu wymienionych tez stoi przyjęte pojęcie religii. Leiter wskazuje trzy cechy będące łącznie udziałem tylko religii. Religie formułują kategoryczne nakazy postępowania, które muszą być spełnione bez względu na wszystko inne. Niektóre religijne przekonania są oparte na wierze, tj. nie odpowiadają one zwykłym standardom dowodzenia i racjonalnego uzasadnienia. W końcu religijne przekonania zapewniają egzystencjalne pocieszenie w odniesieniu do istotnych kwestii ludzkiego życia, takich jak cierpienie i śmierć. Definicja religii autorstwa Leitera jest nieprzekonująca, zwłaszcza z góry odrzucenie przez niego racjonalności religii. Nieprawidłowa charakterystyka religii podaje w wątpliwość zawarte w recenzowanej książce wnioski.

One can identify two central theses that underlie Why Tolerate Religion? Firstly, religious claims of conscience are not more important, from a moral point of view, than non-religious claims of conscience. Deontological, utilitarian and epistemic reasons do not make religion morally distinctive or special. Religious and secular conscience deserve equal legal treatment. Secondly, the legislators and courts shouldn’t allow exemptions to general laws with neutral purposes for all conscientious objectors. The legal accommodation of religious and non-religious claims of conscience is morally acceptable only provided that shifting burdens onto other citizens is not involved. At the core of the above mentioned theses stands the anticipated concept of religion. Leiter points out three features that all and only religions have. Religions formulate categorical demands on action that must be satisfied no matter what. Some religious beliefs in each religion are based on faith, i.e. they are insulated from ordinary standards of evidence and rational justification. Finally, religious beliefs provide existential consolation in regard to essential issues of human life, such as suffering and death. Leiter’s definition of religion is unconvincing, specifically his shallow, taken for granted rejection of religion’s rationality. The incorrect characterization of religion puts into question the reviewed book’s conclusions.