Ewolucja zakresu i roli polityki właścicielskiej państwa (1990–2014)

Celem artykułu jest prezentacja i analiza polityki właścicielskiej państwa w okresie transformacji gospodarczej w Polsce. Wyróżnione i charakteryzowane zostały cztery etapy tej polityki: etap pionierski (1990–1992), etap kapitalizmu politycznego (1993–1997), etap kapitalizmu politycznego á rebours (1998–2006) etap kapitalizmu państwowego (2007–2014). W pierwszych latach transformacji polityka właścicielska, mimo że prowadzona bez klarownych podstaw prawnych, miała charakter racjonalny, a organy państwa zachowywały się wobec państwowych spółek w sposób – najogólniej mówiąc – odpowiedzialny. Etap kapitalizmu politycznego, którego elementy są obecne po dziś dzień w działaniach państwa, charakteryzował się brakiem jasnych, skodyfikowanych reguł nadzoru, sprzyjał powstawaniu zjawisk patologicznych, polegających na powszechnym traktowaniu spółek sektora publicznego jako swoistego „łupu politycznego” kolejnych ekip rządowych. W końcu dekady lat 90. pojawiło się zjawisko kapitalizmu politycznego á rebours. Polega ono na czerpaniu (czy nawet wymuszaniu) różnorodnych korzyści ze strony państwa przez największe i najważniejsze przedsiębiorstwa państwowe, często działające na zmonopolizowanych rynkach, kosztem innych części gospodarki, w tym konsumentów. W drugiej połowie pierwszej dekady XXI w. w Polsce mamy do czynienia z etapem polityki właścicielskiej państwa, który można określić jako kapitalizm państwowy. Rządy koalicji zdominowanej przez PiS, jak i rządy koalicji PO-PSL prowadziły politykę „aktywnego właściciela państwowego”, której istotą były próby wykorzystywania domeny państwowej do realizacji określonych interesów państwa. W ciągu ćwierćwiecza przemian transformacyjnych w Polsce nie powstały kompleksowe, jednolite regulacje prawne dotyczące nadzoru państwa nad przedsiębiorstwami państwowymi, a polityka właścicielska znajdowała się zwykle w cieniu polityki prywatyzacyjnej, przy czym obie były prowadzone przez te same organy państwa.

The aim of the paper is to present and analyze the state ownership policy in Poland in the period of economic transformation. The following four stages of this policy were characterized: the pioneering stage (1990–1992), the stage of political capitalism (1993–1997), the stage of political capitalism á rebours (1998–2006), the stage of state capitalism (2007–2014). The ownership policy during the first years of transition, although carried out without a clear legal basis, was rather rational. The behavior of state authorities towards state-owned enterprises was rather responsible. The stage of political capitalism – whose elements are present until today in the activities of the state – was characterized by a lack of clear and codified rules of supervision, it favored the formation of pathological phenomena of treating state-owned enterprises as a sort of “political loot” for subsequent Polish governments. At the end of the 90s, the phenomenon of political capitalism á rebours appeared. It involves reaping (or even forcing) a variety of benefits from the state by the largest and most important state-owned enterprises (often operating in monopoly markets) at the expense of other parts of the economy, including consumers. Since the second half of the first decade of the twenty-first century in Poland we are dealing with the stage of state ownership policy, which can be described as state capitalism. Coalition governments conducted policy of "active owner of the state". The essence of this policy is to use state-owned enterprises to achieve the specific goals of the state. During 25 years of transformation, Poland has not developed a comprehensive and uniform regulations on state supervision over state-owned enterprises and the ownership policy was usually hidden in the shadow of privatization policy, both of which were conducted by the same authorities.