Niepełnowidzialni. Reprezentacje niepełnosprawności w filmach, serialach i programach TV dla dzieci i młodzieży

Abstract

Niepełnosprawność nie jest tylko kwestią odnoszącą się do stanu zdrowia, ale ma też znaczenie społeczne, a jej rozumienie i postrzeganie jest w dużym stopniu warunkowane kulturowo. Od tego, w jaki sposób jest postrzegana niepełnosprawność, w dużym stopniu zależy to, jakie możliwości funkcjonowania w życiu społecznym są zapewnione osobom z niepełnosprawnościami, tj. czy mają one możliwość uczestnictwa w życiu społecznym, czy są z niego wykluczane. Kształtowanie postrzegania innych osób i grup społecznych, w tym osób z niepełnosprawnościami i samej niepełnosprawności, odbywa się w ramach procesu socjalizacji. Szczególną rolę w tym zakresie odgrywają media, w tym seriale, programy telewizyjne oraz filmy. Tematyka reprezentacji niepełnosprawności w serialach, programach telewizyjnych oraz filmach skierowanych do dzieci nie była dotychczas poddawana w Polsce gruntownym analizom, w związku z tym przeprowadzenie badań z tego zakresu umożliwia zdobycie nowej wiedzy o podstawach tego zjawiska. W niniejszym raporcie przedstawiono wyniki badań przeprowadzonych przez zespół pracowników Instytutu Nauk Socjologicznych Uniwersytetu Rzeszowskiego w ramach projektu badawczego współfinansowanego przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, wyłonionego w ramach konkursu „Reprezentacje niepełnosprawności w kulturze i edukacji”. Analizie poddano najczęściej oglądane przez dzieci i młodzież programy telewizyjne oraz seriale emitowane w stacjach telewizji naziemnej w okresie od 1 września do 30 listopada 2020 r.2, a także filmy emitowane w stacjach telewizji naziemnej w tym okresie (z wyjątkiem filmów zidentyfikowanych jako adresowane do dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym, które zostały wyselekcjonowane do analizy na podstawie wyników oglądalności Box Office). Materiał został poddany analizie ilościowej oraz jakościowej. Od strony ilościowej skoncentrowano się na określeniu poziomu nasycenia analizowanych materiałów treściami dotyczącymi niepełnosprawności, natomiast od strony jakościowej uwagę poświęcono przede wszystkim wyłonieniu i omówieniu różnych typów prezentacji niepełnosprawności. Niniejszy raport stanowi uzupełnienie wiedzy naukowej na temat reprezentacji niepełnosprawności w programach telewizyjnych, serialach oraz filmach, deficyt której można zaobserwować w szczególności na gruncie polskiej literatury naukowej. Skoncentrowano się także na zapewnieniu użyteczności praktycznej wyprowadzonych wniosków poprzez wyróżnienie propozycji działań mających na celu udoskonalenie procesu prezentowania niepełnosprawności w programach telewizyjnych, serialach oraz filmach.