Autorytaryzm i orientacja na dominację społeczną jako źródła zagrożeń dla gospodarki opartej na wiedzy

Abstract

W artykule przedstawiono niektóre psychologiczne zagadnienia mogące okazać się niebezpieczne dla gospodarki opartej na wiedzy. Kapitał społeczny oparty na współdziałaniu i wzajemnym zaufaniu może zostać pomniejszony poprzez takie zjawiska, jak nadmierna rywalizacja, uprzedzenia żywione do członków innych grup czy dyskryminacja. Pośród zmiennych psychologicznych wyróżnione zostały: prawicowy autorytaryzm (B. Altemeyer) i orientacja na dominację społeczną (J. Sidanius, F. Pratto). Ten pierwszy, przejawiając się podporządkowaniem wobec autorytetów, konwencjonalizmem i agresją może być niekorzystny dla procesów gospodarczych poprzez nieufność interpersonalną, bierność i irracjonalność. Orientacja na dominację społeczną związana z akceptacją nierówności międzygrupowych prowadzi natomiast do uprzedzeń, wrogości i agresji. Oba opisywane konstrukty mają pewne cechy wspólne, zaś osoby jednocześnie autorytarne i dominujące mogą stanowić bardzo poważne zagrożenie dla demokracji. Jednym ze sposobów zapobiegania nadmiernemu rozprzestrzenieniu omawianych dyspozycji osobowościowych jest powszechne i racjonalne kształcenie jak największej części społeczeństwa, w tym wskazywanie na nieprawdziwość niektórych przekonań o rzeczywistości społecznej.

In the article some psychological issues, which could prove to be dangerous to the knowledge-based economy are presented. Social capital based on co-operation and reciprocal trust could be diminished by such phenomena as: overdue competition, prejudices towards members of outgroups or discrimination. Among psychological variables right-wing authoritarianism (B. Altemeyer) and social dominance orientation (J. Sidanius, F. Pratto) were singled out. The former, manifesting in submission to authorities, conventionalism and aggression, could be disadvanta- geous to economic processes through interpersonal distrust, passivity, and irrationality. Social dominance orientation, concerning acceptance to intergroup inequality, leads to prejudices, hostility, and aggression. Both described constructs have some common characteristics, and persons authoritarian and dominating at the same time could pose threat to democracy. One of the ways to prevent from excessive dissemination of the personality dispositions discussed is common and rational education of as large part of society as possible. It should include pinpointing some false judgments on social reality.