Świat wartości w kazaniach i homiliach ks. abp. Ignacego Tokarczuka

Abstract

Prezentowana rozprawa wpisuje się w nurt badań z pogranicza aksjolingwistyki, językoznawstwa kognitywnego i teolingwistyki, gdyż ma na celu rekonstrukcję językowego obrazu pojęć aksjologicznych kluczowych dla twórczości kaznodziejskiej abp. Ignacego Tokarczuka, ordynariusza przemyskiego w latach 1965–1993, jednej z najwyrazistszych postaci Kościoła katolickiego okresu PRL. Ze względu na bogactwo kontekstów i ważność tematyczną ujawnioną w materiale do analizy wybrano cztery nazwy wartości: Bóg, ojczyzna, naród i prawda. Podstawę źródłową stanowi 100 tekstów kaznodziejskich biskupa przemyskiego, opublikowanych w czasopismach, broszurach, biuletynach oraz w zbiorach. Analiza podjęta w niniejszej rozprawie, przeprowadzona w duchu semantyki kognitywnej, wykazała silne związki znaczeń leksemów Bóg, ojczyzna, naród, prawda z ich wyobrażeniami w języku ogólnym, ale ujawniła także transformacje struktur semantycznych podanych słów, choć zdecydowanie mniej liczne ze względu na znaczny stopień konwencjonalizacji tekstów kaznodziejskich opartych na sposobach interpretacji świata utrwalonych w Piśmie św. Co istotne, konstytuowanie się znaczeń nazw wartości odbywa się na poziomie dyskursu religijnego, zatem jest zdeterminowane przez jego uwarunkowania i funkcjonujące w nim schematy. Potwierdza to słuszność twierdzeń, że bycie częścią danej wspólnoty dyskursywnej wiąże się z przejmowaniem jej oglądu rzeczywistości, rodzaju wiedzy o świecie, punktu widzenia i hierarchizacji wartości.

The dissertation aims to reconstruct the linguistic image of the axiological concepts crucial to the preaching work of His Excellency Archbishop Ignacy Tokarczuk and, thus, fails within the scope of several subdisciplines of linguistics, including axiolinguistics, cognitive linguistics, and theolinguistics. His Excellency served as the bishop of Przemyśl diocese from 1965 to 1993, and was one of the most prominent figures in the Catholic Church in the times of the Polish People’s Republic. Taking into account the richness of contexts and thematic significance of the material analyzed, it was decided that the investigation would focus on four specific values, namely God, homeland, nation, and truth. The analysis was based on 100 preaching texts delivered by His Excellency and published in various journals, brochures, bulletins, and collections. In the dissertation, the data was analyzed from the perspective of cognitive semantics. The analysis revealed strong connections between the meanings of the lexemes God, homeland, nation, and truth, and their representations in the everyday language. It also uncovered transformations in the semantic structures of these words, although these are not frequent due to the considerable conventionalization of the sermons, in the sense that the world is interpreted through the lens of the Holy Scripture. Importantly, the construction of terms used to describe values takes place within religious discourse, and thus it is determined by its conditions and schemes. This, in turn, confirms the validity of the claims that being part of a specific discursive community is associated with adopting the community’s view of reality, knowledge of the world, perspectives, and value hierarchies.