Celem niniejszego artykułu jest prześledzenie w różnych kontekstach życia narodowego problematyki obcości, wyobcowania i inności szeregu aktorów społecznych pojawiających się w literaturze stanisławowskiej. Punkt ciężkości rozważań położony został na prototypowe postacie i utwory, które obrazują główne dylematy ideowe epoki polskiego oświecenia, związane z konfrontacją sarmatyzmu z cywilizacją zachodnioeuropejską. W artykule ujęto zarówno konserwatywne, jak i nowe tendencje kulturowe, wyznaczane przez postawy obyczajowe i polityczne mniej lub bardziej znaczących typów i indywidualności społecznych charakterystycznych dla literatury stanisławowskiej.

The article aims to investigate the issues related to alienation, estrangement and otherness of various social actors appearing in Stanislavian literature, by reference to various aspects of the national life. The discussion mainly focuses on the prototypical characters and works which illustrate the major ideological dilemmas common during the Polish Enlightenment, and associated with the confrontation of Sarmatism with Western European civilisation. The article covers both conservative and more progressive cultural tendencies determined by the moral and political attitudes of more or less prominent social types and individuals characteristic of Stanislavian literature.