Kilka lit(h)olinwistycznych uwag o cechach minerałów, skał i kamieni zwerbalizowanych w Małym słowniku wyrazów obcych Michała Arcta z 1911 roku

Abstract

Niniejszy artykuł wpisuje się w cykl opracowań z zakresu lit(h)olingwistyki oraz cykl publikacji poświęconych specyfice Małego słownika wyrazów obcych M. Arcta. Jego przedmiotem są, tym razem, cechy minerałów, skał i kamieni zwerbalizowane w ponad stuletnim dziś leksykograficznym kompendium. Na ich podstawie autorka szkicu ustaliła pięć grup definicyjnych, dzięki którym wiadomo, że mineralogiczne, petrograficzne i gemmologiczne okazy, według wydawcy ekscerpowanego słownika, charakteryzują się: 1) jednym specyficznym wyróżnikiem, jak np.: brylant, chloryt; 2) dwoma wyróżnikami, jak np.: granit, malachit; 3) trzema wyróżnikami, jak np.: ametyst, bursztyn; 4) wieloma wyróżnikami, jak np.: agat, opal; 5) wieloma wyróżnikami oraz nazewniczą synonimicznością, jak np.: nefryt = nerkowiec, serpentyn = wężowiec. W rozważaniach zwrócono ponadto uwagę na etymologiczną proweniencję poszczególnych opisanych w nim denotatów oraz niektóre archaiczne formy językowe, jak karnijol, obacz. Wszystkie zinterpretowane w niniejszej lit(h)olingwistycznej propozycji „dane językowe” potwierdzają nie tylko różne sposoby ubogacania polszczyzny, ale też jej rozwój.

This article is part of a series of studies in the field of lith(h)olinguistics and a series of publications devoted to the specifics of M. Arct’s Little Dictionary of Foreign Words. Its subject, this time, is the characteristics of minerals, rocks and stones verbalized in the lexicographic compendium, which is more than a century old today. Based on these, the author of the sketch formed five categories which makes it easier to understand that mineralogical, petrographic and gemological specimens, according to the publisher of the excerpted dictionary, are characterized by the following: 1) one specific distinguishing feature, such as: diamond, chlorite; 2) two distinctive features, such as: granite, malachite; 3) three distinctive features, such as: amethyst, amber; 4) multiple distinctive features, such as: agate, opal; 5) multiple distinctive features and nomenclatural synonyms such as: nephrite = kidney, serpentine = serpentine. What is more, in the above considerations the etymological provenance of the various denotatives described herein, as well as some archaic linguistic forms, such as karnijol, obacz have been focused on more in depth in the article. All the „linguistic data” interpreted in this lit(h)olinguistic proposal give insight into not only the various ways of enriching the Polish language, but also its development.