Bruchstücke von zwei keltischen Hohlbuckelringen aus Pakoszówka, Kr. Sanok, im Südosten Polens

At the beginning of 2015, in Pakoszówka, dist. Sanok, 10 fragments of two Celtic bronze shin guards were found – female legs ornaments made of empty hemispheres. These artefacts need to be affiliated to the type BR-F3A according to J. Bujny, dated to the LT B2/C1 and LT C1a phases. Unfortunately, at present it is impossible to determine whether the items from Pakoszówka were originally a part of grave goods or a deposit of fragmented ornaments.

W lutym 2015 roku do Muzeum Historycznego w Sanoku trafiły fragmenty przedmiotów brązowych przypominających kawałki obręczy z pustymi półkulami, przypadkowo odkryte w miejscowości Pakoszówka, pow. sanocki, woj. podkarpackie. Teren odkrycia spenetrowano ponownie, z udziałem archeologa i natrafiono na jeszcze jeden fragment pustej półkuli. Na analizowane znalezisko składa się ogółem 10 fragmentów dwóch brązowych ozdób obręczowych z pustych półkul wzmacnianych wewnętrzną taśmą, typowych dla kultury lateńskiej. Zachowana połówka kręgu (ryc. 2: 1; 3: 1) odpowiada ozdobom obręczowym typu BR-F3A wg J. Bujny, według którego wszystkie ozdoby z ośmiu pustych półkul w układzie 4+4 ze słowackich grobów kultury lateńskiej pełniły funkcję nagolenników (J. Bujna 2005, s. 53, 54). Oba zakończenia zachowanej połówki ozdoby z Pakoszówki mają kształt prostokątnych w przekroju trzpieni z otworami (ryc. 2: 1; 3: 1). Trzpienie te wkładano w gniazda, w które była zaopatrzona druga połówka nagolennika, a następnie blokowano zamknięcie poprzez umieszczenie sztyftu w otworach. Wśród zachowanych ułamków zidentyfikowano dwa fragmenty z gniazdami (ryc. 2: 9–10; 3: 9–10), których wymiary odpowiadają trzpieniom zachowanej połówki, możemy więc przyjąć, że wśród znalezisk z Pakoszówki znajdują się obie części nagolennika oraz pozostałości kolejnego egzemplarza (ryc. 4). Wszystkie półkule mają te same wymiary, co pozwala przypuszczać, że omawiane nagolenniki stanowiły komplet. Wewnątrz niektórych półkul zachowały się pozostałości wypalonej gliny, która przywarła do powierzchni brązu. Zdaniem A. Masse i M. Szabó są to resztki jednorazowych form glinianych, w których metodą na wosk tracony odlewano bransolety bądź nagolenniki. (A. Masse, M. Szabó 2005, s. 216–219, Fig. 1–2; A. Masse 2007, s. 302, 305, Fig. 1–2). Znalezisku, które trafiło do zbiorów Muzeum Historycznego w Sanoku, nie towarzyszyły żadne inne zabytki (a przynajmniej na nie nie natrafiono), zatem datowanie interesujących nas nagolenników musi polegać wyłącznie na wskazaniu analogicznych okazów o dobrze znanej pozycji chronologicznej. Zdecydowanie największe podobieństwo wykazuje tu jeden z pary nagolenników z Erding-Siglfing, gr. 1 (ryc. 5: 1–2). (W. Krämer 1985, s. 104, Taf. 40: 9). Jak wspomniano, zachowana połówka nagolennika z Pakoszówki odpowiada słowackim znaleziskom podtypu BR-F3A wg Bujny, obejmującego ozdoby złożone z ośmiu półkul w układzie 4+4 moduły. Najbliższe analogie wśród materiałów słowackich (ryc. 5: 3–6) to okazy z miejscowości Bajč-Vlkanovo, gr. 33, Drňa, gr. 2/74, Maňa, gr. 124 i 125 oraz Palárikovo, gr. 35, 69B, 73 i 87 (B. Benadík 1960, Tab. IX: 2–4; 1983, Taf. XLVI: 3–4, XLVIII: 1, 4; V. Furmánek, P. Sankot 1985, s. 288, Obr. 10: 12, 19–20; J. Bujna 2005, s. 53, 54). Ozdoby obręczowe typu BR-F3 wg J. Bujny reprezentują środkowe stadium rozwoju nagolenników i bransolet z pustych półkul. Datowanie typu BR-F3 obejmuje stadia LT B2/C1 i LT C1a (J. Bujna 2005, s. 48; Obr. 34). Omawiane znalezisko nie jest jedynym śladem osadnictwa celtyckiego w rejonie Pakoszówki. W tej samej miejscowości znajduje się osada kultury celtyckiej z fazy LT C (A. Muzyczuk, E. Pohorska-Kleja 1994, s. 167–181; R. Madyda-Legutko 1996, s. 36; M. Karwowski 1997, s. 54–55; 2007, s. 140–141; 2008, mns. 146–147; M. Olędzki 2004, s. 129, Ryc. 3: 1, 3). Kolejne ślady osadnictwa kultury lateńskiej zarejestrowano po sąsiedzku: w Długiem, Srogowie Górnym, Sanoku-Białej Górze i Trepczy, pow. sanocki, oraz Humniskach, pow. brzozowski, a także kilku innych miejscach (por. A. Muzyczuk, E. Pohorska-Kleja 1994, s. 168–171, Ryc. 9; R. Madyda-Legutko 1996, s. 36; J. Ginalski, A. Muzyczuk 1999, s. 9, ryc. 1; M. Karwowski, J. Ginalski 2002, s. 67–83; M. J. Przybyła 2004, s. 230; M. Karwowski 2004, s. 153–162; 2007, s. 133–134; 2008, s. 147–149). Najprzypuszczalniej osadnictwo celtyckie nad górnym Sanem było związane z występowaniem w tym rejonie słonych źródeł. Przypadkowe okoliczności odkrycia nagolenników z Pakoszówki sprawiają, że trudno jest zinterpretować to znalezisko. Obecnie nie sposób rozstrzygnąć, czy jest to skarb, czy też raczej część wyposażenia grobowego. Planowane są prace wykopaliskowe, które być może pomogą w rozstrzygnięciu tego dylematu. Niewątpliwie jednak z punktu widzenia obecnego, nadal słabego, rozpoznania problematyki celtyckiej na Podkarpaciu, omówione wyżej zabytki stanowią cenne źródło dla studiów nad tym zagadnieniem.