Satt auch im Jenseits? Tierknochen in Gräbern und Siedlungen der Vekerzug-Kultur

Abstract

In the present study, we deal with numerous animal bones from the sities of the Vekerzug culture in Eastern Hungary und Southwestern Slovakia, which come mainly from archaeozoological quite well recorded and analysed settlements. Their grave findings are rare and they are one of the special features of the burial rites of that culture. Providing a more complex archaeological overview of these finds was at the centre of our interest. Animal bones from the graves and settlements were mainly represented by cattle, sheep/goats, pigs, occasionally horses und their interpretation in graves as the remains of meat dishes ist highly probable.

Niniejszy artykuł poświęcony jest występowaniu w grobach kultury Vekerzug (VK) kości zwierzęcych, co stanowi swoistą cechę rytuału pogrzebowego tej kultury. Deponowanie niespalonych i spalonych kości zwierzęcych w grobach nie jest częstym zjawiskiem w VK, a przykłady takowych praktyk pochodzą niejednokrotnie ze starszych badań, kiedy nie podejmowano bardziej precyzyjnego określenia archeozoologicznego (gatunek lub parametry biologiczne osobników, intencjonalne ślady na powierzchni kości). Informacje o składzie gatunkowym i różnorodności świata zwierzęcego, zarówno domowego, jak i dzikiego są uzupełniane stale rosnącymi analizami archeozoologicznymi licznych kości zwierząt ze wschodnich Węgier, w tym studni (np. Balassagyarmat- -Káposztások, Békéscsaba, Budapest-Rákospalota-Újmajor, Ecser 6-Maglód 1, Hernádvecse, Ludányhalászi-Sóderbánya, Nagytarcsa či Salgótarján-Ipari park II). Analizy archeozoologiczne ze stanowisk osadowych z zasięgu występowania VK potwierdzają dominujący udział bydła domowego (Bos taurus) oraz owiec (Ovis aries) i kóz (Capra hircus), ale notuje się także stosunkowo wysoki odsetek kości świń domowych (Sus scrofa domesticus) i, w mniejszym stopniu, koniowatych (Equus). Podczas gdy udział kości świń domowych jest wyższy na osadach w górskich partiach wschodnich Węgier, to na obszarach nizinnych obserwuje się większy odsetek kości koni. Jednakże przykład stanowiska w Békéscsaba pokazuje, że zasada ta nie ma ścisłego zastosowania w kulturze Vekerzug. Tutaj repertuar kości zwierząt domowych uzupełniają szczątki psa (Canis lupus familiaris); niewielki jest udział kości zwierząt dzikich i ryb, a występowanie niektórych gatunków (np. lisa domowego – Vulpes vulpes lub borsuka europejskiego – Meles meles), wskazuje również na wykorzystanie dzikich zwierząt w celach nie tylko konsumpcyjnych (np. futra). Obecność kości zwierzęcych, będących darem mięsnym w grobach ludzkich VK jest odnotowywana tylko w przypadku nielicznych pochówków (np. Dédestapolcsány-Verebce-tető, Eger-Nagy Eged, Chotin IA i IB, Maňa, Nyáregyháza lub Szentes-Vekerzug). Tylko groby w Alsótelekes-Dolinka, Csanytelek- Újhalastó, Orosháza-Gyopáros i Tápiószele-Szumrák wykazują większy udział kości zwierzęcych w grobach. Na podstawie ich lokalizacji w obrębie jamy grobowej, rodzaju pochówku i jego charakteru (kremacja/inhumacja), obserwujemy stosunkowo dużą zmienność (np. w Törökszentmiklós- Surján występowanie w grobach szkieletowych, w Tiszavasvár – w grobach ciałopalnych, w Orosházy-Gyopárosa – i w grobach szkieletowych, i ciałopalnych). Umieszczenie w grobie spalonych lub niespalonych kości zwierząt zależało od rodzaju pochówku, dlatego w grobach ciałopalnych zwykle rejestrujemy spalone kości zwierząt, a w grobach szkieletowych – niespalone. Kości zwierząt, które reprezentowane są głównie przez bydło, owce/kozy, świnie, sporadycznie konie, najczęściej umieszczano w grobach w różnych ceramicznych pojemnikach (najczęściej w miskach i garnkach); luźno ułożone kości zwierząt na zewnątrz ceramicznego pojemnika w pobliżu pochowanego człowieka (najczęściej w okolicy kończyn dolnych) są mniej powszechne. W niektórych grobach VK znajdowały się skorupy mięczaków słodkowodnych – skójki (Unio crassus a tumidus), a także ślimaki (Cepaea vindobonensis). Nie zaopatrzono ich w otwór do zawieszenia, więc wydaje się, że w przeciwieństwie do większych skorupiaków z rodzaju Cypraea, nie służyły one jako ozdoby, ale ich występowanie w inwentarzach grobowych było związane z rytuałem pogrzebowym. Ze względu na charakter inwentarza grobowego, wydaje się, że występowanie skorupiaków bez otworów do zawieszenia było częstsze w grobach dorosłych kobiet niż mężczyzn lub nieletnich. Występowanie kości zwierząt w grobach VK, z wyjątkiem kości konia, które wyraźnie wskazują na ich rytualne znaczenie w zwyczajach pogrzebowych, jest nadal bezkrytycznie wiązane z przetrwaniem tradycji kulturowych Mezőcsát, w których często występowały „tłuste” dary. W tym miejscu należy jednak zauważyć, że w kulturze Vekerzug dary mięsne były bardzo rzadko deponowane w grobach, ponieważ liczba takich pochówków nie przekraczała 5% wszystkich grobów. Należy też wziąć pod uwagę brak ciągłości w rozwoju między dwoma kulturami nie tylko we wschodnich Węgrzech, ale także w południowo-zachodniej Słowacji. Tutaj osadnictwo VK zostało częściowo poprzedzone przez kilka regionalnych grup kultury wschodniohalsztackiej, dla której rytuał deponowania kości zwierzęcych w grobach – podobnie jak w VK – nie jest powszechnym zjawiskiem.