Przedmiotem niniejszego artykułu jest charakterystyka teorii fikcji powieściowej, którą sformułował Mario Vargas Llosa w swoich pracach poświęconych literaturze. Rozważania pisarza koncentrują się wokół ambiwalentnej natury fikcji literackiej (którą pisarz interpretuje równocześnie jako „kłamstwo” i „prawdę”), a także wokół jej funkcji (artystycznych, psychologicznych, kulturowych, społecznych, politycznych). Podstawowym założeniem Vargasa Llosy jest przekonanie o równoczesnej fikcyjności i prawdziwości powieściowego świata: każda powieść tworzy alternatywną rzeczywistość, która burzy deterministyczne przekonanie o jednoznaczności i wyłączności tego, co nas otacza. Fikcja powieściowa jest pochwałą życia, jego rozmaitości, niekonsekwencji i anarchii, a zarazem wytwarza poczucie niedosytu wobec przeżywanej „tu i teraz” egzystencji. Dzięki tej właściwości fikcja pozwala lepiej zrozumieć mechanizmy życia społecznego i politycznego oraz reguły rządzące ludzkim postępowaniem. Według Vargasa Llosy fikcja powieściowa nabiera w ten sposób walorów antyutopijnych – staje się zarzewiem buntu przeciw wszelkim formom władzy i politycznego zniewolenia. Ważnym źródłem teorii literackich peruwiańskiego noblisty są koncepcje filozoficzne Karla Poppera, a zwłaszcza jego idea społeczeństwa otwartego.

The present article deals with the characterisation of the theory of novel fiction formulated by Mario Vargas Llosa in his non-fiction essays on literature. The writer’s reflections focus on the ambivalent nature of literary fiction (interpreted by the writer as both “the lie” and “the truth”) as well as on its functions (artistic, psychological, cultural, social, and political). Vargas Llosa’s main assumption is that the world of the novel is both fictitious and real – each novel creates an alternative reality, which contradicts the determinist belief that our reality is the only and unambiguous one. The novel fiction is the affirmation of life, its diversity, inconsistency, and anarchy. It also leaves us unsatisfied with the “here and now”. Thanks to this, the fiction enables us to better understand the patterns of social and political life as well as the rules underlying human behaviour. In this way, according to Vargas Llosa, the novel fiction gains anti-Utopian qualities – it incites the rebellion against authorities and political oppression of any form. Vargas Llosa’s literary theories are to a large extent inspired by philosophical concepts by Karl Popper, especially his idea of open society.