Postępowania sprawdzające w świetle ustawy o ochronie informacji niejawnych jako zagrożenie dla niezależności Najwyższej Izby Kontroli oraz bezpieczeństwa politycznego państwa

W artykule podjęto problematykę niezależności od władzy wykonawczej organów kontrolujących jej publiczne działania. Jedną z instytucji, dzięki której obywatele oraz ich przedstawiciele we władzy ustawodawczej mogą uzyskać wiedzę o stanie państwa, jest Najwyższa Izba Kontroli. Wiodącym problemem badawczym, z którym się zmierzono, była próba uzyskania odpowiedzi na pytanie, czy i w jakim stopniu NIK może pozostawać w swoich działaniach bezstronna z uwagi na konieczność przestrzegania ustawy o ochronie informacji niejawnych. Szczególna uwaga ogniskowała się wokół powiązanych z nim spraw zagrożeń ograniczenia niezależności pracowników Izby z powodu konieczności poddania się postępowaniu sprawdzającemu realizowanemu przez podległą władzy wykonawczej Agencję Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Ta ostatnia podlega zwrotnie przeprowadzanym przez NIK działaniom kontrolnym. Autor udowadnia w artykule, że wskazane kontrowersje z tym związane są następstwem wygodnych dla sprawujących władzę braków legislacyjnych pozwalających w sposób praktycznie niedostrzegalny dla społeczeństwa ograniczać mu dostęp do obiektywnych informacji o ich działaniach w sferze bezpieczeństwa państwa i porządku publicznego, wpływając tym samym na podejmowane przez niego cyklicznie podczas wyborów decyzje zarządcze. W konkluzji zaproponowano, że aby uniknąć wskazanych zagrożeń dla demokratycznego państwa prawa w zakresie chronionych ustawą o informacji niejawnej przestrzeniach, należałoby rozważyć wprowadzenie stosownych zmian legislacyjnych. Jedną z nich byłaby możliwość przeprowadzania przez NIK wewnętrznych postępowań sprawdzających i kontrolnych postępowań sprawdzających w przypadku dostępu do informacji o najwyższych klauzulach, „tajne” i „ściśle tajne”, z wyłączeniem jej kierownictwa, które mogłoby w tym względzie podlegać decyzjom Prezydium Sejmu. Dłuższe utrzymywanie obecnych rozwiązań może mieć w przyszłości niekorzystne konsekwencje dla bezpieczeństwa państwa i jego porządku publicznego.

The article addresses the issue of independence from the executive power of the bodies controlling its public activities. One of the institutions through which citizens and their representatives in the legislature can obtain knowledge about the state of the government is the Supreme Audit Office. The leading research problem faced was an attempt to find an answer to the question of whether and to what extent the SAO can remain impartial in its activities due to the need to comply with the law on the protection of classified information. Particular attention was focused on related issues of threats to limit the independence of the chamber's staff due to the need to undergo security clearances carried out by the Internal Security Agency, which is subordinate to the executive branch. The latter is reciprocally subject to SAO's screening activities. The author proves in the article that the indicated controversies in this matter are a consequence of legislative shortcomings convenient for those in power, which make it possible, in a manner that is practically invisible to the public, to limit its access to objective information on their activities in the sphere of state security and public order, thus influencing the cyclical management decisions taken by it during elections. In conclusion, it was suggested that to avoid the indicated threats to the democratic state of the law in the spaces protected by the classified information act, appropriate legislative changes should be considered. One of them would be the possibility for the SAO to carry out internal investigations and control investigations in the case of access to information with the highest clauses, 'secret' and 'top secret', excluding its management, which could be subject to the decisions of the Presidium of the Sejm in this regard. The prolonged maintenance of the current arrangements could have adverse consequences for the security of the state and its public order in the future.