Współczesne refleksje dotyczące zaprojektowanej przez Le Corbusiera kaplicy w Ronchamp w większym niż wcześniej stopniu prowadzą ku analizom dotychczasowych interpretacji tego dzieła, budzącego duże kontrowersje już od czasów swego powstania. Badania nad źródłami jego inspiracji doprowadziły do istotnych odkryć, ale nie mniej interesujące okazują się uwikłania wszelkich opisów w systemy wartości, niejawnie przyjęte założenia, struktury języka i myślenia. Do podjętych w niniejszym artykule analiz przyjęto pięć tekstów (dwa pierwsze omówione zostały w poprzednim numerze „Sacrum et Decorum”), które ukazały się w okresie kilku pierwszych lat od zbudowania kaplicy. Wypowiedzi pięciu autorów – jakkolwiek wybrane przypadkowo i jedynie na podstawie wyróżniających je obszerności i bogactwa argumentacji – w trakcie ich uważnej lektury wykazały głębokie rozbieżności. Le Corbusier najśmielej i najbardziej bezpośrednio wypowiadał się w swoim imieniu, nie ukrywając przy tym osobliwych poglądów, w tym zwłaszcza o odczuwania sakralności odrębnej od świata religii. Anton Henze próbował uprzystępnić dzieło zamazując tkwiące w nim sprzeczności między chrześcijaństwem a para-religijnymi skłonnościami architekta. John Alford dążył do opisu kaplicy z oczyszczonymi zmysłami i umysłem, jednak nie mógł wykroczyć poza język i jego reguły. Dopiero literackie metafory umożliwiły mu stworzenie pięknej interpretacji. Alois Fuchs dostrzegał w budowli przede wszystkim przejawy herezji, przed którymi pragnął ustrzec świat swoich wartości religijnych. Jego interpretacja pracy na wzgórzu rozwinęła się przez to w stronę urzędowego sprawozdania dotyczącego zasad sztuki kościelnej. Richard Biedrzynski pragnął uniknąć pogrążenia się w nierozwiązywalnych kwestiach, ale jedynie wysnuł opowieść ukazującą sprawność systemu, który sytuował wartości estetyczne obok poznawczych i moralnych. Problem polegał na tym, że również ten system wytworzył nierozwiązywalne napięcia i przyniósł brak zgody na pełne rozdzielenie sztuki od poznania i zagadnień etycznych. Narracja tego autora minęła się jednak z ewentualną próbą naruszenia spójności doktryny kantowskiej i zamieniła się w proste zabiegi na rzecz uwiarygodnienia wcześniej przyjętych założeń. Wnioski z rozważań nad wybranymi interpretacjami prowadzą do refleksji o niemożliwości uchwycenia decydujących stwierdzeń dotyczących kaplicy. Kontrastujące ze sobą poglądy różnych autorów były wszak wsparte zadowalającymi argumentami i nie można ich odrzucić nawet wówczas, kiedy wzajemnie się wykluczają. Narasta jednak przy tym obawa, że przyjęty, niejako zewnętrzny punkt opisywania wybranych relacji o dziele zawiera w sobie jedynie kolejne złudzenia i niejawne założenia, które w toku kolejnych badań powinny zostać scharakteryzowane jako równie niepewne, jak wszelkie poprzednie.

Contemporary reflections on the chapel at Ronchamp designed by Le Corbusier to a greater degree than before lead to analyses of previous interpretations of this work, arousing much controversy ever since their appearance. Research on the sources of his inspiration led to important discoveries, but entanglements of all descriptions in value systems, hidden assumptions, the structures of language and thought turn out to be no less interesting. Analyses undertaken in the present study concern five texts (the first two had been discussed in the previous issue of the “Sacrum et Decorum”), which appeared in the first few years after the building of the chapel. Statements made by the five authors, although chosen at random and only on the basis of their distinctive spaciousness and wealth of argumentation, revealed deep differences upon more careful inspection. Le Corbusier spoke on his behalf the most boldly and directly, not hiding his specific views, especially on the feeling of sacredness separate from the world of religion. Anton Henze attempted to make the work familiar by blurring the contradictions between Christianity and para-religious inclinations of the architect, present in his work. John Alford sought to describe the chapel with purified senses and mind but he could not go beyond language and its rules. It is only literary metaphors that enabled him to create a beautiful interpretation. Alois Fuchs saw in the building above all some forms of heresy, against which he wanted to protect the world of his religious values. His interpretation of the work on the hill developed in the direction of an official report on the rules of church art. Richard Biedrzynski wanted to avoid being buried in insoluble matters but only created a story showing the efficiency of the system which situated aesthetic values alongside cognitive and moral ones. The problem was that also this system created insoluble tensions and brought a lack of consent to the full separation of art from cognition and ethical issues. The author’s narrative, however, did not develop into a possible attempt to breach the coherence of the Kantian doctrine and turned into simple procedures for validating the earlier assumptions. The conclusions of the discussion of selected interpretations lead to the reflection on the impossibility of capturing decisive statements about the chapel. Contrasting views of different authors were, after all, supported by satisfactory arguments, and cannot be dismissed even when they are mutually exclusive. However, there is a growing concern that the adopted and in a sense external point of describing selected accounts of the work just contains subsequent illusions and hidden assumptions that in the course of further research should be characterized as equally uncertain, like all the previous ones.