„Ku odrodzeniu sztuki religijnej”. O próbach odnowy sztuki kościelnej na ziemiach polskich w latach 1900–1939 (ze szczególnym uwzględnieniem malowideł ściennych)

Abstract

Od ponad 200 lat, tzn. co najmniej od rewolucji francuskiej, utrzymuje się przeświadczenie, że sztuka kościelna (czy też religijna) nie odpowiada oczekiwaniom wiernych, co skutkuje jej „nieustannymi odrodzeniami” (les éternelles résurrections de l’art sacré). Niniejszy artykuł jest próbą spojrzenia na działania mające na celu odnowę tej dziedziny twórczości artystycznej, podejmowane na ziemiach polskich w ciągu pierwszych czterdziestu lat XX wieku, zwłaszcza w okresie pomiędzy dwiema wielkimi wystawami sztuki kościelnej, zorganizowanymi w Krakowie w 1911 i w Katowicach w 1931 roku. Szczególną uwagę poświęcono przy tym malowidłom ściennym, gatunkowi, który już od przełomu wieków XIX i XX, a zatem u progu okresu omawianego w artykule, rozwijał się na ziemiach polskich szczególnie intensywnie. Krytyczne spojrzenie na próby odnowy sztuki kościelnej, zaprezentowane w artykule na licznych przykładach, w oparciu o ówczesną prasę i literaturę, ma na celu pokazać bezowocność tych wysiłków, jako że sfera sacrum zdaje się wymykać jakimkolwiek zracjonalizowanym próbom jej „ożywiania” czy też „odnowy”.

For over 200 years now, that is, at least since the French Revolution, religious, or church art has been plagued with the notion of its inadequacy to the expectations of the faithful and the resulting need for the “eternal resurrections of sacred art” (les éternelles résurrections de l’art sacré). The present paper looks at such attempts undertaken on the Polish soil roughly in the first thirty years of the 20 th century, particularly in the period spanning the two decades between two major exhibitions of church art, held in Cracow in 1911 and in Katowice in 1931, and church mural paintings as a form of art that was famously flourishing on the Polish lands in the 1890s, that is at the beginning of the period under discussion. The critical appraisal of the attempts at the renewal of church art, presented on numerous examples in the paper, based on contemporary press and literature, is aimed at showing the futility of such efforts, as the sphere of the sacred seems to defy any rationalised measures taken to “revive” or “renew” it.